瑞士

1

Constituziun federala da la Confederaziun svizra

dals 18 d’avrigl 1999 (versiun dals 27 da settember 2009)

Preambel En num da Dieu il tutpussent! Il pievel svizzer ed ils chantuns, en lur responsabladad envers la creaziun, cun l’intenziun da renovar la ligia, per mantegnair la libertad e la democrazia, l’independenza e la pasch en solidaritad ed avertadad vers il mund, cun la voluntad da viver lur varietad en l’unitad en toleranza e respect vicendaivel, conscients da las prestaziuns communablas e da la responsabladad envers las generaziuns futuras, savend che liber è be quel che dovra sia libertad e che la fermezza dal pievel sa mesira vi dal bainstar dals flaivels, sa dattan la sequenta constituziun:

1. titel: Disposiziuns generalas

Art. 1 Confederaziun svizra Il pievel svizzer ed ils chantuns Turitg, Berna, Lucerna, Uri, Sviz, Sursilvania e Sutsilvania, Glaruna, Zug, Friburg, Soloturn, Basilea-Citad e Basilea-Champagna, Schaffusa, Appenzell dadens ed Appenzell dador, Son Gagl, Grischun, Argovia, Turgovia, Tessin, Vad, Vallais, Neuchâtel, Genevra e Giura furman la Confederaziun svizra.

Art. 2 Intent 1 La Confederaziun svizra protegia la libertad ed ils dretgs dal pievel e mantegna l’independenza e la segirezza dal pajais. 2 Ella promova la prosperitad communabla, il svilup durabel, la coesiun interna e la varietad culturala dal pajais. 3 Ella procura per in’egualitad da schanzas uschè gronda sco pussaivel tranter las burgaisas ed ils burgais. 4 Ella s’engascha per il mantegniment durabel da las basas natiralas da la vita e contribuescha ad in urden internaziunal paschaivel e gist.

CULF 1999 2556

101

Constituziun federala

2

101

Art. 3 Chantuns Ils chantuns èn suverans, sche lur suveranitad n’è betg limitada tras la constituziun federala; els exerciteschan tut ils dretgs che n’èn betg attribuids a la confederaziun.

Art. 4 Linguas naziunalas Las linguas naziunalas èn tudestg, franzos, talian e retorumantsch.

Art. 5 Princips da l’activitad dal stadi da dretg 1 Il dretg è la basa ed il limit da l’activitad dal stadi. 2 L’activitad dal stadi sto esser en l’interess public ed en proporziun a l’intent. 3 Ils organs dal stadi e las persunas privatas ageschan tenor la buna fai. 4 La confederaziun ed ils chantuns resguardan il dretg internaziunal.

Art. 5a1 Subsidiaritad Tar l’attribuziun e tar l’adempliment d’incumbensas dal stadi sto vegnir resguardà il princip da la subsidiaritad.

Art. 6 Responsabladad individuala e sociala Mintga persuna porta la responsabladad per sasezza e contribuescha tenor sias pussaivladads ad ademplir las incumbensas en il stadi ed en la societad.

2. titel: Dretgs fundamentals, dretgs dals burgais e finamiras socialas 1. chapitel: Dretgs fundamentals

Art. 7 Dignitad umana La dignitad da l’uman è da respectar e da proteger.

Art. 8 Egualitad giuridica 1 Tuts umans èn eguals avant la lescha. 2 Nagin na dastga vegnir discriminà, particularmain betg pervia da l’origin, da la razza, da la schlattaina, da la vegliadetgna, da la lingua, da la posiziun sociala, da la persvasiun religiusa, filosofica u politica u pervia d’in impediment corporal, spiertal u psichic. 3 Um e dunna han ils medems dretgs. La lescha procura per lur egualitad giuridica ed effectiva, spezialmain en quai che pertutga la famiglia, la scolaziun e la lavur. Um e dunna han il dretg da la medema paja per ina lavur equivalenta.

1 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Confederaziun svizra

3

101

4 La lescha prevesa mesiras per eliminar ils dischavantatgs da persunas impedidas.

Art. 9 Protecziun cunter arbitrariadad e mantegniment da la buna fai Mintga persuna ha il dretg da vegnir tractada dals organs dal stadi senza arbitrariadad e tenor la buna fai.

Art. 10 Dretg da la vita e da la libertad 1 Mintga uman ha il dretg da la vita. La paina da mort è scumandada. 2 Mintga uman ha il dretg da la libertad persunala, particularmain da l’integritad corporala e spiertala e da la libertad da sa mover. 3 La tortura e mintg’autra sort da tractament e chasti crudaivel, inuman u degradant èn scumadadas.

Art. 11 Protecziun dals uffants e giuvenils 1 Uffants e giuvenils han il dretg d’ina protecziun particulara da lur integritad e d’ina promoziun da lur svilup. 2 Els exerciteschan lur dretgs en il rom da lur capacitad da giuditgar.

Art. 12 Dretg d’agid en situaziuns da basegn Tgi ch’è en ina situaziun da basegn e n’è betg abel d’avair quità per sasez ha il dretg da quel agid, quell’assistenza e quels meds ch’èn indispensabels per in’existenza degna d’in uman.

Art. 13 Protecziun da la sfera privata 1 Mintga persuna ha il dretg dal respect da sia vita privata e da famiglia, da sia abitaziun sco er da sia correspundenza e da ses traffic da posta e da telecommunicaziun. 2 Mintga persuna ha il dretg d’esser protegida cunter l’abus da sias datas persunalas.

Art. 14 Dretg da matrimoni e famiglia Il dretg da matrimoni e famiglia è garantì.

Art. 15 Libertad da cretta e conscienza 1 La libertad da cretta e conscienza è garantida. 2 Mintga persuna ha il dretg da tscherner libramain sia religiun e sia persvasiun filosofica e da las confessar individualmain u en cuminanza cun auters. 3 Mintga persuna ha il dretg da sa participar ad ina cuminanza religiusa u d’appartegnair ad ina tala e da suandar in’instrucziun religiusa.

Constituziun federala

4

101

4 Nagin na dastga vegnir sfurzà da sa participar ad ina cuminanza religiusa u d’appartegnair ad ina tala, d’ademplir in’acziun religiusa u da suandar ina instrucziun religiusa.

Art. 16 Libertad d’opiniun e d’infurmaziun 1 La libertad d’opiniun e d’infurmaziun è garantida. 2 Mintga persuna ha il dretg da furmar, d’exprimer e da derasar libramain sia opiniun. 3 Mintga persuna ha il dretg da retschaiver libramain infurmaziuns, da sa procurar quellas or da funtaunas generalmain accessiblas e da las derasar.

Art. 17 Libertad da las medias 1 La libertad da la pressa, dal radio e da la televisiun sco er d’autras furmas da derasaziun publica da producziuns ed infurmaziuns tras meds da telediffusiun è garantida. 2 La censura è scumandada. 3 Il secret da redacziun è garantì.

Art. 18 Libertad da lingua La libertad da lingua è garantida.

Art. 19 Dretg d’instrucziun da scola fundamentala Il dretg d’instrucziun suffizienta e gratuita da scola fundamentala è garantì.

Art. 20 Libertad da la scienza La libertad da l’instrucziun e perscrutaziun scientifica è garantida.

Art. 21 Libertad da l’art La libertad da l’art è garantida.

Art. 22 Libertad da reuniun 1 La libertad da reuniun è garantida. 2 Mintga persuna ha il dretg d’organisar radunanzas, da prender part a radunanzas u da star davent da talas.

Art. 23 Libertad d’associaziun 1 La libertad d’associaziun è garantida. 2 Mintga persuna ha il dretg da furmar associaziuns, da sa participar u d’appartegnair a talas u da far part da las activitads d’associaziuns.

Confederaziun svizra

5

101

3 Nagin na dastga vegnir sfurzà da sa participar u d’appartegnair ad in’associaziun.

Art. 24 Libertad da domicil 1 Svizras e Svizzers han il dretg da sa domiciliar en tge lieu dal pajais ch’els vulan. 2 Els han il dretg d’abandunar la Svizra u da returnar en Svizra.

Art. 25 Protecziun cunter l’expulsiun, l’extradiziun ed il repatriament 1 Svizras e Svizzers na dastgan betg vegnir expulsads da la Svizra; els dastgan vegnir extradids ad in’autoritad estra be cun lur consentiment. 2 Fugitivs na dastgan betg vegnir repatriads u extradids en in stadi nua ch’els vegnan persequitads. 3 Nagin na dastga vegnir repatrià en in stadi nua che smanatscha tortura u in’autra sort da tractament u chasti crudaivel ed inuman.

Art. 26 Garanzia da la proprietad 1 La proprietad è garantida. 2 Expropriaziuns e restricziuns da la proprietad sumegliantas ad in’expropriaziun vegnan indemnisadas cumplainamain.

Art. 27 Libertad economica 1 La libertad economica è garantida. 2 Ella cumpiglia particularmain la tscherna libra da la professiun sco er l’access liber ad in’activitad da gudogn da l’economia privata ed a l’execuziun libra da quella.

Art. 28 Libertad sindicala 1 Las lavurantas ed ils lavurants, las patrunas ed ils patruns sco er lur organisaziuns han il dretg da s’alliar per proteger lur interess, da furmar associaziuns e da sa participar u da star davent da talas. 2 Dispitas èn da reglar tenor pussaivladad sin via da tractativas u da mediaziun. 3 Il dretg da chauma ed il dretg d’exclusiun èn admiss, sch’els pertutgan las relaziuns da lavur e na s’opponan betg a las obligaziuns da mantegnair la pasch da la lavur u da manar tractativas da mediaziun. 4 La lescha po scumandar la chauma a tschertas categorias da persunas.

Art. 29 Garanzias generalas da procedura 1 Mintga persuna ha, en proceduras avant instanzas giudizialas ed administrativas, il dretg d’in tractament egual e gist sco er d’in giudicament entaifer in termin commensurà. 2 Las partidas han il dretg d’attenziun giuridica.

Constituziun federala

6

101

3 Mintga persuna che na dispona betg dals meds necessaris ha il dretg d’ina procedura gratuita, sche sia dumonda da dretg ha ina schanza da success. Uschenavant che quai è necessari per mantegnair ses dretgs, ha ella ultra da quai il dretg d’ina assistenza gratuita d’in defensur.

Art. 29a2 Garanzia da la via giudiziala En cas da dispitas giuridicas ha mintga persuna il dretg da vegnir giuditgada tras in’autoritad giudiziala. En cas excepziunals pon la confederaziun ed ils chantuns excluder tras lescha il giudicament giudizial.

Art. 30 Proceduras giudizialas 1 Mintga persuna, da la quala ina chaussa sto vegnir giuditgada en ina procedura giudiziala, ha il dretg d’ina dretgira stabilida da la lescha, cumpetenta, independenta e nunpartischanta. Dretgiras d’excepziun èn scumandadas. 2 La persuna, cunter la quala i vegn purtà in plant civil, ha il dretg che la chaussa vegnia giuditgada da la dretgira da ses lieu da domicil. La lescha po prevair in’autra instanza giudiziala. 3 La debatta giudiziala e la pronunzia da la sentenzia èn publicas. La lescha po prevair excepziuns.

Art. 31 Privaziun da la libertad 1 Ina persuna dastga vegnir privada da la libertad sulettamain en ils cas previs da la lescha sezza e mo en la furma prescritta en quella. 2 Mintga persuna che vegn privada da la libertad ha il dretg da vegnir infurmada immediat ed en ina lingua chapaivla davart ils motivs da la privaziun da la libertad e davart ses dretgs. Ella sto avair la pussaivladad da far valair ses dretgs. Ella ha oravant tut il dretg da laschar orientar ses confamigliars pli stretgs. 3 Mintga persuna messa en arrest d’inquisiziun ha il dretg da vegnir manada immediat avant ina derschadra u in derschader. La derschadra u il derschader decida, sche la persuna vegn tegnida vinavant en arrest u sch’ella vegn laschada libra. Mintga persuna en arrest d’inquisiziun ha il dretg d’ina sentenzia entaifer in termin commensurà. 4 Mintga persuna che vegn privada da la libertad senza l’ordra d’ina dretgira, ha da tut temp il dretg d’appellar ad ina dretgira. Quella decida uschè speditivamain sco pussaivel davart la legalitad da la privaziun da la libertad.

Art. 32 Procedura penala 1 Mintga persuna vala sco innocenta fin che la condemnaziun ha vigur legala.

2 Votaziun federala dals 12 da mars 2000. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007.

Confederaziun svizra

7

101

2 Mintga persuna accusada ha il dretg da vegnir infurmada uschè spert ed uschè detagliadamain sco pussaivel davart las inculpaziuns cunter ella. Ella sto avair la pussaivladad da far valair ils dretgs da defensiun, dals quals ella ha il dretg. 3 Mintga persuna sentenziada ha il dretg da far examinar la sentenzia d’ina dretgira superiura. Resalvads èn ils cas, en ils quals il tribunal federal decida sco suletta instanza.

Art. 33 Dretg da petiziun 1 Mintga persuna ha il dretg d’inoltrar petiziuns a las autoritads; quai na dastga betg chaschunar dischavantatgs ad ella. 2 Las autoritads han da prender conuschientscha da las petiziuns.

Art. 34 Dretgs politics 1 Ils dretgs politics èn garantids. 2 La garanzia dals dretgs politics protegia la furmaziun libra da la voluntad e la votaziun nunfalsifitgada.

Art. 35 Effect dals dretgs fundamentals 1 Ils dretgs fundamentals ston avair in effect sin l’entir urden giuridic. 2 Tgi che ha d’exequir incumbensas statalas, ha da respectar ils dretgs fundamentals ed è obligà da contribuir che quels vegnian realisads. 3 Las autoritads procuran ch’ils dretgs fundamentals daventian er efficazis tranter persunas privatas, uschenavant ch’els èn adattads per quest intent.

Art. 36 Restricziuns dals dretgs fundamentals 1 Restricziuns dals dretgs fundamentals basegnan ina basa legala. Restricziuns engrevgiantas ston esser previsas en la lescha sezza. Exceptads èn cas d’in privel serius, direct e na d’evitar en autra maniera. 2 Restricziuns da dretgs fundamentals ston esser giustifitgads tras in interess public u tras la protecziun da dretgs fundamentals da terzas persunas. 3 Restricziuns da dretgs fundamentals ston esser en proporziun. 4 Il cuntegn essenzial dals dretgs fundamentals è inviolabel.

Chapitel 2: Dretg da burgais e dretgs politics

Art. 37 Dretgs da burgais 1 Burgaisa svizra u burgais svizzer è tgi che posseda il dretg da burgais d’ina vischnanca ed il dretg da burgais dal chantun.

Constituziun federala

8

101

2 Nagin na dastga vegnir privilegià u pregiuditgà pervia da ses dretgs da burgais. Exceptadas èn prescripziuns davart ils dretgs politics en vischnancas da burgais e corporaziuns sco er davart la participaziun a la facultad da talas, uschenavant che la legislaziun chantunala na prevesa nagut auter.

Art. 38 Acquist e perdita dals dretgs da burgais 1 La confederaziun regla l’acquist e la perdita dals dretgs da burgais tras derivanza, maridaglia ed adopziun. Ella regla ultra da quai la perdita dal dretg da burgais svizzer per auters motivs sco er la renatiralisaziun. 2 La confederaziun relascha prescripziuns minimalas davart la natiralisaziun da persunas estras tras ils chantuns e dat la permissiun da natiralisaziun. 3 Ella facilitescha la natiralisaziun d’uffants senza naziunalitad.

Art. 39 Exercizi dals dretgs politics 1 La confederaziun regla l’exercizi dals dretgs politics en fatgs federals, ils chantuns reglan quel en fatgs chantunals e communals. 2 Ils dretgs politics vegnan exercitads al lieu da domicil. La confederaziun ed ils chantuns pon prevair excepziuns. 3 Nagin na dastga exercitar ils dretgs politics en pli ch’in chantun. 4 Ils chantuns pon prevair che novs immigrads obtegnan il dretg da vuschar en fatgs chantunals e communals pir suenter in termin da spetga da maximal trais mais suenter la domiciliaziun.

Art. 40 Svizras e Svizzers a l’exteriur 1 La confederaziun promova las relaziuns da las Svizras e dals Svizzers a l’exteriur in tranter l’auter e cun la Svizra. El po sustegnair organisaziuns che persequiteschan questa finamira. 2 La confederaziun relascha prescripziuns davart ils dretgs ed obligs da las Svizras e dals Svizzers a l’exteriur, oravant tut davart l’exercizi dals dretgs politics en la confederaziun, l’adempliment da l’oblig da prestar servetsch militar u da cumpensaziun, il sustegn da persunas en basegn sco er sin il sectur da las assicuranzas socialas.

3. chapitel: Finamiras socialas

Art. 41 1 Cumplettond la responsabladad persunala e l’iniziativa privata s’engaschan la confederaziun ed ils chantuns per che

a. mintga persuna haja part da la segirezza sociala; b. mintga persuna obtegnia la tgira necessaria per sia sanadad;

Confederaziun svizra

9

101

c. famiglias vegnian protegidas e promovidas sco cuminanzas da creschids ed uffants;

d. persunas ablas da lavurar possian segirar lur existenza tras ina lavur ch’ellas exequeschan sut cundiziuns commensuradas;

e. persunas che tschertgan abitaziuns possian chattar per els e per lur famiglia in’abitaziun adattada per cundiziuns acceptablas;

f. uffants e giuvenils sco er persunas en la vegliadetgna da lavur possian giudair ina scolaziun ed instrucziun sco er ina furmaziun supplementara tenor lur abilitads;

g. uffants e giuvenils vegnian promovids en lur svilup a persunas independentas e socialmain responsablas e vegnian sustegnidas en lur integraziun sociala, culturala e politica.

2 La confederaziun ed ils chantuns s’engaschan che mintga persuna saja assicurada cunter las consequenzas economicas da vegliadetgna, invaliditad, malsogna, accident, dischoccupaziun, maternitad, d’esser orfen, vaiv u vaiva. 3 Els sa stentan da cuntanscher las finamiras socialas en il rom da lur cumpetenzas constituziunalas e da lur meds disponibels. 4 Da las finamiras socialas na pon ins betg deducir dretgs directs da prestaziuns dal stadi.

3. titel: Confederaziun, chantuns e vischnancas 1. chapitel: Relaziun tranter confederaziun e chantuns 1. partiziun: Incumbensas da confederaziun e chantuns

Art. 42 Incumbensas da la confederaziun 1 La confederaziun ademplescha las incumbensas che la vegnan attribuidas da la constituziun federala. 2 ... 3

Art. 43 Incumbensas dals chantuns Ils chantuns determineschan tge incumbensas ch’els accumpleschan en il rom da lur cumpetenzas.

Art. 43a4 Princips per attribuir ed ademplir incumbensas dal stadi 1 La confederaziun surpiglia mo las incumbensas che surpassan las pussaivladads dals chantuns u che dovran ina regulaziun unitara tras la confederaziun.

3 Abolì. Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 4 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Constituziun federala

10

101

2 La communitad che profitescha d’ina prestaziun dal stadi porta ils custs da questa prestaziun. 3 La communitad che porta ils custs d’ina prestaziun dal stadi po decider davart questa prestaziun. 4 Las prestaziuns da basa ston esser accessiblas a tut las persunas en moda cumparegliabla. 5 Las incumbensas dal stadi ston vegnir ademplidas a moda raziunala ed adequata als basegns.

2. partiziun: Collavuraziun da confederaziun e chantuns

Art. 44 Princips 1 Confederaziun e chantuns sustegnan in l’auter tar l’adempliment da lur incumbensas ed els collavuran ensemen. 2 Els debiteschan in a l’auter resguard ed assistenza. Els prestan in a l’auter assistenza administrativa e giudiziala. 3 Dispitas tranter ils chantuns u tranter chantuns e confederaziun vegnan sche pussaivel regladas sin via da tractativas u da mediaziun.

Art. 45 Cooperaziun al process da furmaziun da la voluntad da la confederaziun

1 Ils chantuns coopereschan en il rom da la constituziun federala a la furmaziun da la voluntad da la confederaziun, oravant tut tar la legislaziun. 2 La confederaziun infurmescha ils chantuns ad uras e detagliadamain davart ses projects; ella consultescha ils chantuns, sche lur interess èn pertutgads.

Art. 46 Realisaziun dal dretg federal 1 Ils chantuns realiseschan il dretg federal en il rom da la constituziun e da las leschas. 2 La confederaziun ed ils chantuns pon fixar communablamain ch’ils chantuns cuntanschian tschertas finamiras tar la realisaziun dal dretg federal e ch’els exeque- schian per quest intent programs che la confederaziun sustegna finanzialmain.5 3 La confederaziun lascha als chantuns ina libertad creativa uschè gronda sco pussaivel e tegna quint da lur particularitads chantunalas.6

Art. 47 Autonomia dals chantuns 1 La confederaziun protegia l’autonomia dals chantuns.

5 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 6 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Confederaziun svizra

11

101

2 Ella lascha als chantuns suffizientamain atgnas incumbensas e respecta lur autonomia d’organisaziun. Ella als lascha funtaunas da finanziaziun suffizientas e contribuescha ch’els disponian dals meds finanzials necessaris per ademplir lur incumbensas.7

Art. 48 Contracts interchantunals 1 Ils chantuns pon far contracts tranter els ed er crear organisaziuns ed instituziuns communablas. Els pon particularmain ademplir communablamain incumbensas d’interess regiunal. 2 La confederaziun po sa participar a tals projects en il rom da sias cumpetenzas. 3 Ils contracts interchantunals na dastgan betg cuntrafar al dretg ed als interess da la confederaziun ed er betg als dretgs d’auters chantuns. Els èn da render conuschent a la confederaziun. 4 Tras in contract interchantunal pon ils chantuns autorisar organs interchantunals da relaschar disposiziuns cun normas da dretg che realiseschan in contract interchantunal, premess ch’il contract:

a. saja vegnì approvà tenor la medema procedura che vala per la legislaziun; b. fixeschia ils princips directivs da las disposiziuns.8

5 Ils chantuns resguardan il dretg interchantunal.9

Art. 48a10 Decleraziun cun vigur lianta ed obligaziun da participaziun 1 Sin dumonda da chantuns interessads po la confederaziun declerar contracts interchantunals sco generalmain liants u obligar tscherts chantuns da sa participar a contracts interchantunals en ils suandants champs d’incumbensas:

a. execuziun da chastis e da mesiras; b.11 fatgs da scola areguard ils secturs numnads en l’artitgel 62 alinea 4; c.12 scolas autas chantunalas; d. indrizs culturals d’impurtanza surregiunala; e. economisaziun da rument; f. sereneras; g. traffic d’aglomeraziun; h. medischina da perfecziun e clinicas spezialas; i instituziuns per l’integraziun e per l’assistenza d’invalids.

2 La decleraziun cun vigur lianta succeda per regla en furma d’in conclus federal.

7 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 8 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 9 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 10 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 11 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 12 Votaziun federala dals 21 da matg 2006.

Constituziun federala

12

101

3 La lescha fixescha las premissas per la decleraziun cun vigur lianta e per l’obligaziun da participaziun e regla la procedura.

Art. 49 Precedenza ed observaziun dal dretg federal 1 Il dretg federal è superiur al dretg chantunal cuntrari. 2 La confederaziun surveglia ch’ils chantuns observian il dretg federal.

3. partiziun: Vischnancas

Art. 50 1 L’autonomia da las vischnancas è garantida en il rom dal dretg chantunal. 2 La confederaziun resguarda en sias acziuns ils effects pussaivels sin las vischnancas. 3 Ella resguarda latiers la situaziun particulara da las citads e da las aglomeraziuns sco er da las regiuns muntagnardas.

4. partiziun: Garanzias federalas

Art. 51 Constituziuns chantunalas 1 Mintga chantun sa procura ina constituziun democratica. Quella dovra il consentiment dal pievel e sto vegnir revedida, sch’ina maioritad da las votantas e dals votants pretenda quai. 2 Las constituziuns chantunalas dovran la garanzia da la confederaziun. Quella dat la garanzia, sch’ellas n’èn betg cuntrarias al dretg federal.

Art. 52 Urden constituziunal 1 La confederaziun protegia l’urden constituziunal dals chantuns. 2 Ella intervegn, sche l’urden en in chantun è disturbà u smanatschà e sch’il chantun pertutgà na po betg proteger sez ses urden ed er betg cun l’agid d’auters chantuns.

Art. 53 Existenza e territori dals chantuns 1 La confederaziun protegia l’existenza ed il territori dals chantuns. 2 Midadas vi da l’existenza dals chantuns dovran il consentiment dals votants e dals chantuns pertutgads e suenter er il consentiment dal pievel e dals chantuns. 3 Midadas da territori tranter ils chantuns dovran il consentiment dals votants e dals chantuns pertutgads sco er l’approvaziun tras l’assamblea federala en la furma d’in conclus federal. 4 Cun contracts tranter els pon ils chantuns reglar rectificaziuns da cunfins.

Confederaziun svizra

13

101

2. chapitel: Cumpetenzas 1. partiziun: Relaziuns cun l’exteriur

Art. 54 Affars exteriurs 1 Ils affars exteriurs èn chaussa da la confederaziun. 2 La confederaziun s’engascha per mantegnair l’independenza da la Svizra e per sia prosperitad; ella contribuescha oravant tut a mitigiar la misergia e la povradad en il mund, a respectar ils dretgs umans ed a promover la democrazia, a la convivenza paschaivla dals pievels sco er a mantegnair il fundament natiral da la vita. 3 La confederaziun respecta las cumpetenzas dals chantuns e defenda lur interess.

Art. 55 Cooperaziun dals chantuns a decisiuns da la politica exteriura 1 Ils chantuns coopereschan tar la preparaziun da decisiuns da la politica exteriura che pertutgan lur cumpetenzas u lur interess essenzials. 2 La confederaziun infurmescha ils chantuns ad uras e detagliadamain e consultescha quels. 3 Las posiziuns dals chantuns èn da muntada particulara, sch’els èn pertutgads en lur cumpetenzas. En quests cas coopereschan ils chantuns a moda adattada a las tractativas internaziunalas.

Art. 56 Relaziuns dals chantuns cun l’exteriur 1 Ils chantuns pon far contracts cun l’exteriur sin ils secturs da lur cumpetenzas. 2 Quests contracts na dastgan betg cuntrafar ni al dretg ed als interess da la confederaziun ni als dretgs d’auters chantuns. Ils chantuns han d’infurmar la confederaziun avant la conclusiun dals contracts. 3 Ils chantuns pon avair contact direct cun autoritads estras subordinadas; en ils ulteriurs cas succedan las relaziuns dals chantuns cun l’exteriur tras l’intermediaziun da la confederaziun.

2. partiziun: Segirezza, defensiun naziunala, protecziun civila

Art. 57 Segirezza 1 La confederaziun ed ils chantuns procuran en il rom da lur cumpetenzas per la segirezza dal pajais e la protecziun da la populaziun. 2 Els coordineschan lur stentas sin il sectur da la segirezza interna.

Art. 58 Armada 1 La Svizra ha in’armada. Questa è organisada tenor il princip da milissa.

Constituziun federala

14

101

2 L’armada serva per impedir guerras e gida a mantegnair la pasch; ella defenda il pajais e sia populaziun. Ella sustegna las autoritads civilas en cas da resistenza cunter grondas smanatschas da la segirezza interna ed en cas d’autras situaziuns extraordinarias. La lescha po prevair ulteriuras incumbensas. 3 Las acziuns da l’armada èn chaussa da la confederaziun.13

Art. 59 Servetsch militar e servetsch da cumpensaziun 1 Mintga Svizzer è obligà da far servetsch militar. La lescha prevesa in servetsch civil da cumpensaziun. 2 Per dunnas svizras è il servetsch militar facultativ. 3 Svizzers che na prestan ni servetsch militar ni servetsch da cumpensaziun, han da pajar ina taxa. Quella vegn pretendida da la confederaziun e fixada ed incassada dals chantuns. 4 La confederaziun relascha prescripziuns davart la cumpensaziun commensurada da la perdita da gudogn. 5 Persunas che prestan servetsch militar u servetsch da cumpensaziun e pateschan donn vi da la sanadad u perdan la vita, han per els u per lur confamigliars il dretg d’in sustegn commensurà da la confederaziun.

Art. 60 Organisaziun, instrucziun ed equipament da l’armada 1 La legislaziun militara sco er l’organisaziun, l’instrucziun e l’equipament da l’armada cumpetan a la confederaziun. 2 ... 14 3 La confederaziun po surpigliar indrizs militars dals chantuns cunter ina indemnisaziun commensurada.

Art. 61 Protecziun civila 1 La legislaziun davart la protecziun civila da persunas e bains cunter las consequenzas da conflicts armads è chaussa da la confederaziun. 2 La confederaziun relascha prescripziuns davart l’engaschament da la protecziun civila en cas da catastrofas e da situaziuns d’urgenza. 3 Ella po declerar il servetsch da protecziun sco obligatori per ils umens. Per las dunnas è quest servetsch facultativ. 4 La confederaziun relascha prescripziuns davart la cumpensaziun commensurada da la perdita dal gudogn. 5 Persunas che pateschan donn vi da la sanadad u che perdan la vita ademplind il servetsch da protecziun, han per els u per lur confamigliars il dretg d’in sustegn commensurà da la confederaziun.

13 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 14 Abolì. Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Confederaziun svizra

15

101

3. partiziun: Scolaziun, perscrutaziun e cultura

Art. 61a15 Spazi da furmaziun svizzer 1 En il rom da lur cumpetenzas procuran la confederaziun ed ils chantuns communablamain per in’auta qualitad e permeabilitad dal spazi da furmaziun svizzer. 2 La confederaziun ed ils chantuns coordineschan lur sforzs e garanteschan lur collavuraziun tras organs communabels e tras autras mesiras. 3 Ademplind lur incumbensas s’engaschan la confederaziun ed ils chantuns che las vias da furmaziun generala e da furmaziun professiunala chattian ina renconuschientscha equivalenta en la societad.

Art. 62 Fatgs da scola16 1 Ils chantuns èn cumpetents per ils fatgs da scola. 2 Els procuran per ina instrucziun fundamentala suffizienta ch’è averta a tut ils uffants. L’instrucziun fundamentala è obligatorica ed è suttamessa a la direcziun u a la surveglianza dal stadi. L’instrucziun fundamentala a las scolas publicas è gratuita.17 3 Ils chantuns procuran per ina scolaziun speziala suffizienta da tut ils uffants e giuvenils impedids fin maximal a la cumplenida dal 20avel onn da vegliadetgna.18 4 Sch’i na dat nagina armonisaziun dals fatgs da scola en ils secturs da la vegliadetgna da cumenzar ad ir a scola, da l’obligaziun d’ir a scola, da la durada e da las finamiras dals stgalims da furmaziun, dals passadis d’in stgalim a l’auter sco er da la renconuschientscha da diploms, relascha la confederaziun las prescripziuns necessarias.19 5 La confederaziun regla il cumenzament da l’onn da scola.20 6 Tar la preparaziun da relaschs federals che concernan la cumpetenza dals chantuns vegn attribuì in pais spezial a la cooperaziun dals chantuns.21

Art. 6322 Furmaziun professiunala 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart la furmaziun professiunala. 2 Ella promova la diversitad e la permeabilitad da la purschida en il sectur da la furmaziun professiunala.

15 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 16 Cun disposiziun transitoria. 17 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 18 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 19 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 20 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 21 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 22 Votaziun federala dals 21 da matg 2006.

Constituziun federala

16

101

Art. 63a23 Scolas autas 1 La confederaziun maina las scolas politecnicas federalas. Ella po stabilir, surpigliar u manar ulteriuras scolas autas ed autras instituziuns dal sectur da las scolas autas. 2 Ella sustegna las scolas autas chantunalas e po pajar contribuziuns ad autras instituziuns dal sectur da las scolas autas che vegnan renconuschidas dad ella. 3 La confederaziun ed ils chantuns procuran communablamain per la coordinaziun e per la garanzia da la qualitad en ils fatgs da las scolas autas da la Svizra. En quest connex resguardan la confederaziun ed ils chantuns l’autonomia da las scolas autas e lur differentas instituziuns purtadras e fan attenziun da tractar en moda eguala instituziuns cun incumbensas egualas. 4 Per ademplir lur incumbensas fan la confederaziun ed ils chantuns contracts e delegheschan tschertas cumpetenzas ad organs communabels. La lescha regla las cumpetenzas che pon vegnir delegadas a quests organs e fixescha ils princips da l’organisaziun e las proceduras da la coordinaziun. 5 Sche la confederaziun ed ils chantuns na cuntanschan betg las finamiras communablas sin la via da la coordinaziun, relascha la confederaziun prescripziuns davart ils stgalims da studi, davart ils passadis d’in stgalim a l’auter, davart la furmaziun supplementara e davart la renconuschientscha d’instituziuns e da diploms. Ultra da quai po la confederaziun liar il sustegn da las scolas autas a princips da finanziaziun unitars e far dependent il sustegn da la repartiziun da las incumbensas tranter las scolas autas en secturs che chaschunan spezialmain gronds custs.

Art. 64 Perscrutaziun 1 La confederaziun promova la perscrutaziun scientifica e l’innovaziun.24 2 Ella po far dependenta la promoziun particularmain da las cundiziuns che la qualitad e che la coordinaziun sajan garantidas.25 3 Ella po ereger, surpigliar u manar centers da perscrutaziun.

Art. 64a26 Furmaziun supplementara 1 La confederaziun fixescha ils princips davart la furmaziun supplementara. 2 Ella po promover la furmaziun supplementara. 3 La lescha fixescha ils secturs ed ils criteris.

23 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 24 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 25 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 26 Votaziun federala dals 21 da matg 2006.

Confederaziun svizra

17

101

Art. 65 Statistica 1 La confederaziun rimna las datas statisticas necessarias davart il stadi ed il svilup da la populaziun, da l’economia, da la societad, da la furmaziun, da la perscrutaziun, dal territori e da l’ambient en Svizra.27 2 Ella po relaschar prescripziuns davart l’armonisaziun e la direcziun da registers uffizials per limitar ils sforzs per las retschertgas.

Art. 66 Contribuziuns da furmaziun 1 La confederaziun po conceder als chantuns contribuziuns vi da lur custs per contribuziuns da scolaziun a studentas ed a students da scolas autas e d’autras instituziuns dal sectur da la furmaziun superiura. Ella po promover l’armonisaziun interchantunala da las contribuziuns da scolaziun e fixar princips per pajar talas.28 2 Ella po ultra da quai prender atgnas mesiras per promover la furmaziun; quai succeda sco cumplettaziun da las mesiras chantunalas e resguardond la suveranitad chantunala da scola.

Art. 67 Promoziun d’uffants e da giuvenils29 1 Tar l’adempliment da lur incumbensas tegnan la confederaziun ed ils chantuns quint dals basegns spezials da promoziun e protecziun dals uffants e giuvenils. 2 En cumplettaziun da mesiras chantunalas po la confederaziun sustegnair la lavur cun uffants e cun giuvenils ordaifer la scola.30

Art. 68 Sport 1 La confederaziun promova il sport, oravant tut la scolaziun. 2 Ella maina ina scola da sport. 3 Ella po relaschar prescripziuns davart il sport da giuvenils e declerar sco obligatoria l’instrucziun da sport en scola.

Art. 69 Cultura 1 Ils chantuns èn respunsabels per il sectur da cultura. 2 La confederaziun po sustegnair stentas culturalas ch’èn d’interess per l’entira Svizra e po promover l’art e la musica, oravant tut sin il sectur da la scolaziun. 3 Tar l’adempliment da sias incumbensas prenda ella resguard da la varietad culturala e linguistica dal pajais.

27 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 28 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 29 Votaziun federala dals 21 da matg 2006. 30 Votaziun federala dals 21 da matg 2006.

Constituziun federala

18

101

Art. 70 Linguas 1 Las linguas uffizialas da la confederaziun èn il tudestg, il franzos ed il talian. En il contact cun persunas da lingua retorumantscha è er il retorumantsch lingua uffiziala da la confederaziun. 2 Ils chantuns determineschan lur linguas uffizialas. Per mantegnair l’enclegientscha tranter las cuminanzas linguisticas, respectan els la cumposiziun linguistica convenziunala e resguardan las minoritads linguisticas tradiziunalas. 3 La confederaziun ed ils chantuns promovan la communicaziun ed il barat tranter las cuminanzas linguisticas. 4 La confederaziun sustegna ils chantuns plurilings tar l’adempliment da lur incumbensas spezialas. 5 La confederaziun sustegna mesiras dals chantuns Grischun e Tessin per mantegnair e promover la lingua retorumantscha e taliana.

Art. 71 Film 1 La confederaziun po promover la producziun svizra da films e la cultura da film. 2 Ella po relaschar prescripziuns per promover la varietad e la qualitad da la purschida da films.

Art. 72 Baselgia e stadi 1 Ils chantuns èn cumpetents per reglar la relaziun tranter baselgia e stadi. 2 La confederaziun ed ils chantuns pon prender mesiras en il rom da lur cumpetenzas per mantegnair la pasch publica tranter ils commembers da las differentas cuminanzas religiusas. 3 ...31

4. partiziun: Ambient e planisaziun dal territori

Art. 73 Durabilitad La confederaziun ed ils chantuns han en mira ina relaziun equilibrada durabla tranter la natira e sia capacitad da regeneraziun d’ina vart e da sia utilisaziun tras l’uman da l’autra vart.

Art. 74 Protecziun da l’ambient 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart la protecziun da l’uman e da ses ambient natiral cunter effects nuschaivels u mulestus.

31 Abolì. Votaziun federala dals 10 da zercladur 2001.

Confederaziun svizra

19

101

2 Ella procura che tals effects vegnian impedids. Ils custs per l’impediment e per la dismessa van a quint dals chaschunaders. 3 Ils chantuns èn cumpetents per l’execuziun da las prescripziuns, sche la lescha na la resalva betg a la confederaziun.

Art. 75 Planisaziun dal territori 1 La confederaziun fixescha ils princips per ina planisaziun dal territori. Questa è chaussa dals chantuns e serva a l’utilisaziun cunvegnenta ed economica dal terren ed a l’urbanisaziun ordinada dal pajais. 2 La confederaziun promova e coordinescha las stentas dals chantuns e collavura cun quels. 3 Ademplind lur incumbensas prendan la confederaziun ed ils chantuns resguard dals basegns da la planisaziun dal territori.

Art. 75a32 Mesiraziun 1 La mesiraziun naziunala è chaussa da la confederaziun. 2 La confederaziun relascha prescripziuns davart la mesiraziun uffiziala. 3 Ella po relaschar prescripziuns davart l’armonisaziun d’infurmaziuns uffizialas che concernan il funs ed il terren.

Art. 76 Auas 1 La confederaziun procura en il rom da sias cumpetenzas per in’utilisaziun economica e la protecziun da las resursas d’aua sco er per il cumbat cunter las consequenzas nuschaivlas da l’aua. 2 Ella fixescha ils princips davart il mantegniment e l’utilisaziun da las resursas d’aua, davart il giudiment da las auas per producir energia e per intents da sfradentar sco er davart autras intervenziuns en la circulaziun da l’aua. 3 Ella relascha prescripziuns davart la protecziun da las auas, la garanzia da la quota commensurada da l’aua restanta, las construcziuns en connex cun las auas, la segirezza dals implants da serra e davart las influenzas da las precipitaziuns atmosfericas. 4 Ils chantuns disponan da las resursas d’aua. En il rom da la legislaziun federala pon els incassar taxas per l’utilisaziun da las auas. La confederaziun ha il dretg d’utilisar las auas per sias interpresas da transport; ella paja per quest intent ina taxa ed in’indemnisaziun. 5 Davart ils dretgs vi da resursas d’aua internaziunalas e davart las taxas colliadas cun quests dretgs decida la confederaziun cun agid dals chantuns pertutgads. Sche plirs chantuns na pon betg sa cunvegnir davart ils dretgs vi da resursas d’aua interchantunalas, decida la confederaziun.

32 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Constituziun federala

20

101

6 Ademplind sias incumbensas resguarda la confederaziun ils interess dals chantuns, or dals quals l’aua deriva.

Art. 77 Guaud 1 La confederaziun procura ch’il guaud possia ademplir sias funcziuns da protecziun, da niz e da recreaziun. 2 Ella fixescha ils princips per la protecziun dal guaud. 3 Ella promova las mesiras per il mantegniment dal guaud.

Art. 78 Protecziun da la natira e da la patria 1 Per la protecziun da la natira e da la patria èn cumpetents ils chantuns. 2 Ademplind sias incumbensas resguarda la confederaziun ils interess da la protecziun da la natira e da la patria. Ella ha quità da cuntradas, da maletgs dal lieu, da lieus istorics sco er da monuments da natira e da cultura; ella mantegna quels en lur furma integrala, sche l’interess public pretenda quai. 3 Ella po sustegnair las stentas da la protecziun da la natira e da la patria ed acquistar u segirar tras contract u tras expropriaziun objects da muntada per l’entira Svizra. 4 Ella relascha prescripziuns per la protecziun da la fauna e flora e per mantegnair lur spazis da viver en la varietad natirala. Ella protegia las spezias periclitadas da l’extirpaziun. 5 Palids e cuntradas da palì da bellezza particulara e da muntada per l’entira Svizra èn protegidas. En quellas na dastgan vegnir construids nagins stabiliments, ed igl è er scumandà da far midadas dal terren. Excepidas èn installaziuns che servan a la protecziun u a l’utilisaziun agricula da fin uss da las palids e da las cuntradas da palì.

Art. 79 Pestga e chatscha La confederaziun fixescha ils princips per l’execuziun da la pestga e da la chatscha, spezialmain per mantegnair la varietad da las spezias da peschs, dals mamifers selvadis e dals utschels.

Art. 80 Protecziun dals animals 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart la protecziun dals animals. 2 Ella regla particularmain:

a. il tegnair e tgirar animals; b. ils experiments cun animals e las intervenziuns vi da l’animal viv; c. l’utilisaziun d’animals; d. l’import d’animals e da products d’animals; e. il commerzi cun animals ed ils transports d’animals; f. il mazzar animals.

Confederaziun svizra

21

101

3 Ils chantuns èn cumpetents per l’execuziun da las prescripziuns, sche la lescha na la resalva betg a la confederaziun.

5. partiziun: Ovras publicas e traffic

Art. 81 Ovras publicas La confederaziun po, en l’interess dal pajais inter u d’ina gronda part da quel, realisar e metter en funcziun ovras publicas u sustegnair lur realisaziun.

Art. 82 Traffic sin via 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart il traffic sin via. 2 Ella exequescha la surveglianza suprema sur las vias da muntada per l’entira Svizra; ella po fixar tgeninas vias da transit che ston esser avertas per il traffic. 3 Il diever da las vias publicas è gratuit. L’assamblea federala po permetter excepziuns.

Art. 83 Vias naziunalas33 1 La confederaziun garantescha la construcziun d’ina rait da vias naziunalas e che quellas èn utilisablas. 2 La confederaziun construescha, maina e mantegna las vias naziunalas. Ella porta ils custs correspundents. Ella po delegar questa incumbensa cumplettamain u parzialmain a purtaders publics, privats u maschadads.34 3 ... 35

Art. 84 Transit da las Alps36 1 La confederaziun protegia il territori da las Alps da las consequenzas negativas dal traffic da transit. Ella limitescha las grevezzas tras il traffic da transit sin ina mesira che n’è betg nuschaivla per ils umans, per ils animals e per las plantas sco er per lur spazis da viver. 2 Il traffic da martganzia transalpin da cunfin a cunfin succeda cun la viafier. Il cussegl federal prenda las mesiras necessarias. Excepziuns èn be admissiblas, sch’ellas èn indispensablas. Ellas ston vegnir definidas pli detagliadamain en ina lescha. 3 La capacitad da las vias da transit en il territori da las Alps na dastga betg vegnir augmentada. Excepidas da questa restricziun èn vias da sviament che distgargian ils lieus dal traffic da transit.

33 Cun disposiziun transitoria. 34 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 35 Abolì. Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 36 Cun disposiziun transitoria.

Constituziun federala

22

101

Art. 85 Taxa sin il traffic da camiuns pesants37 1 La confederaziun po incassar sin il traffic da camiuns pesants ina taxa dependenta da la prestaziun e dal consum da carburant, uschenavant ch’il traffic da camiuns pesants chaschuna custs a la generalitad che n’èn betg cuvrids d’autras prestaziuns u taxas. 2 Il retgav net da la taxa vegn applitgà per cuvrir ils custs che stattan en connex cun il traffic sin via. 3 Ils chantuns vegnan participads al retgav net. Tar la calculaziun da las parts èn da resguardar particularmain ils effects da la taxa sin las regiuns muntagnardas e periferas.

Art. 86 Taglia da consum sin carburants ed autras taxas da traffic 1 La confederaziun po incassar ina taglia da consum sin carburants. 2 Ella incassescha ina taxa per il diever da las vias naziunalas tras vehichels a motor e chars annexs che n’èn betg suttamess a la taxa sin il traffic da camiuns pesants. 3 Ella applitgescha la mesadad dal retgav net da la taglia da consum sin carburants sco er il retgav net da las taxas per las vias naziunalas per las suandantas incumbensas ed expensas en connex cun il traffic sin via:

a. la construcziun, il mantegniment ed il manaschi da las vias naziunalas; b.38 las mesiras per promover il traffic cumbinà ed il transport da vehichels a

motor accumpagnads; bbis.39 las mesiras per meglierar l’infrastructura da traffic en las citads ed en las

aglomeraziuns; c.40 las contribuziuns vi dals custs per las vias principalas; d. las contribuziuns vi da construcziuns da protecziun cunter forzas da la natira

e vi da mesiras da protecziun da l’ambient e da la cuntrada ch’èn necessarias pervia dal traffic sin via;

e.41 las contribuziuns generalas vi dals custs dals chantuns per vias ch’èn avertas per il traffic da vehichels a motor;

f.42 las contribuziuns als chantuns senza vias naziunalas. 4 Sche quests meds na tanschan betg, incassescha la confederaziun in supplement tar la taglia da consum.

37 Cun disposiziun transitoria. 38 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 39 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 40 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 41 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 42 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Confederaziun svizra

23

101

Art. 87 Viafiers ed ulteriurs meds da traffic43

La legislaziun davart il traffic da viafier, las pendicularas, la navigaziun sco er davart l’aviatica e l’astronautica è chaussa da la confederaziun.

Art. 88 Sendas e vias da spassegiar 1 La confederaziun fixescha ils princips per raits da sendas e vias da spassegiar. 2 Ella po sustegnair e coordinar mesiras dals chantuns per crear e mantegnair talas raits. 3 Ademplind sias incumbensas resguarda ella las raits da sendas e vias da spassegiar e remplazza vias ch’ella ha d’eliminar.

6. partiziun: Energia e communicaziun

Art. 89 Politica d’energia 1 La confederaziun ed ils chantuns s’engaschan en il rom da lur cumpetenzas per in provediment d’energia suffizient, diversifitgà, segir, economic ed ecologicamain cumpatibel sco er per in consum d’energia spargnus e raziunal. 2 La confederaziun fixescha ils princips per l’utilisaziun da l’energia indigena e regenerabla e per in consum d’energia spargnus e raziunal. 3 La confederaziun relascha prescripziuns davart il consum d’energia da stabiliments, vehichels ed apparats. Ella promova il svilup da tecnicas d’energia, spezialmain sin ils secturs dal spargnar energia e da las energias regenerablas. 4 Per mesiras che pertutgan il consum d’energia en edifizis èn cumpetents oravant tut ils chantuns. 5 La confederaziun tegna quint en sia politica d’energia da las stentas dals chantuns e da las vischnancas sco er da l’economia; ella resguarda las relaziuns en las singulas regiuns dal pajais e quai ch’è economicamain supportabel.

Art. 90 Energia nucleara44

La legislaziun sin il champ da l’energia nucleara è chaussa da la confederaziun.

Art. 91 Transport d’energia 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart il transport e la furniziun d’energia electrica. 2 La legislaziun davart conducts da bischens per transportar carburants u combustibels liquids u en furma da gas è chaussa da la confederaziun.

43 Cun disposiziun transitoria. 44 Cun disposiziun transitoria.

Constituziun federala

24

101

Art. 92 Posta e telecommunicaziun 1 Ils fatgs da posta e telecommunicaziun èn chaussa da la confederaziun. 2 La confederaziun procura per in provediment suffizient ed ad in pretsch raschunaivel da servetschs da posta e telecommunicaziun en tut las parts dal pajais. Las tariffas vegnan fixadas tenor princips unitars.

Art. 93 Radio e televisiun 1 La legislaziun davart radio e televisiun sco er davart autras furmas da telediffusiun publica da represchentaziuns ed infurmaziuns cumpeta a la confederaziun. 2 Radio e televisiun contribueschan a la furmaziun ed al svilup cultural, a la furmaziun libra da l’opiniun sco er al divertiment. Els resguardan las atgnadads dal pajais ed ils basegns dals chantuns. Els preschentan ils eveniments a moda correcta ed expriman adequatamain la diversitad da las opiniuns. 3 L’independenza da radio e televisiun sco er l’autonomia en la furmaziun dals programs èn garantidas. 4 Igl è da prender resguard da la situaziun e dals pensums d’autras medias, oravant tut da la pressa. 5 Protestas concernent programs pon vegnir inoltradas ad ina instanza da recurs independenta per il giudicament.

7. partiziun: Economia

Art. 94 Princips da l’urden economic 1 La confederaziun ed ils chantuns sa tegnan al princip da la libertad economica. 2 Els defendan ils interess da l’economia svizra cumplessiva e contribueschan cun l’economia privata a la prosperitad ed a la segirezza economica da la populaziun. 3 En il rom da lur cumpetenzas procuran els per cundiziuns da basa favuraivlas per l’economia privata. 4 Divergenzas dal princip da la libertad economica, surtut er mesiras che sa drizzan cunter la concurrenza, èn be admessas, sch’ellas èn previsas en la constituziun federala u fundadas tras dretgs chantunals da regals.

Art. 95 Activitad da gudogn en l’economia privata45 1 La confederaziun po relaschar prescripziuns davart l’exercizi da l’activitad da gudogn en l’economia privata. 2 Ella procura per in spazi economic svizzer omogen. Ella garantescha che persunas cun ina scolaziun scientifica u cun ina conclusiun d’ina scolaziun federala,

45 Cun disposiziun transitoria.

Confederaziun svizra

25

101

chantunala u renconuschida dal chantun possian exequir lur professiun en l’entira Svizra.

Art. 96 Politica da concurrenza 1 La confederaziun relascha prescripziuns cunter consequenzas economicamain u socialmain nuschaivlas da cartels e d’autras restricziuns da la concurrenza. 2 Ella prenda mesiras

a. per impedir abus en la furmaziun dals pretschs tras interpresas ed organisaziuns da dretg privat u da dretg public cun ina posiziun dominanta sin il martgà;

b. cunter la concurrenza illoiala.

Art. 97 Protecziun da consumentas e consuments 1 La confederaziun prenda mesiras per proteger consumentas e consuments. 2 Ella relascha prescripziuns davart ils meds giuridics che stattan a disposiziun a las organisaziuns dals consuments. Sin il sectur da la legislaziun federala davart la concurrenza illoiala han questas organisaziuns ils medems dretgs sco las federaziuns professiunalas ed economicas. 3 Ils chantuns prevesan per dispitas fin ad ina tscherta valur en lita ina procedura da mediaziun u ina procedura giudiziala simpla e speditiva. Il cussegl federal fixescha il limit da la valur en lita.

Art. 98 Bancas ed assicuranzas 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart las bancas e la bursa; latiers tegna ella quint da l’incumbensa e da la situaziun speziala da las bancas chantunalas. 2 Ella po relaschar prescripziuns davart prestaziuns da servetsch finanzialas sin auters secturs. 3 Ella relascha prescripziuns davart las assicuranzas privatas.

Art. 99 Politica monetara 1 Ils fatgs monetars cumpetan a la confederaziun; quella suletta ha il dretg da batter munaida e d’emetter bancnotas. 2 La banca naziunala svizra fa sco banca centrala independenta ina politica monetara che serva als interess generals dal pajais; ella vegn administrada cun la cooperaziun e sut la surveglianza da la confederaziun. 3 La banca naziunala svizra furma ord ses retgavs reservas monetaras suffizientas; ina part da questas reservas vegn fatga cun aur. 4 Il retgav net da la banca naziunala svizra va per almain dus terzs als chantuns.

Constituziun federala

26

101

Art. 100 Politica da conjunctura 1 La confederaziun prenda mesiras per segirar in svilup equilibrà da la conjunctura, particularmain per prevegnir e cumbatter la dischoccupaziun e la chareschia. 2 Ella resguarda il svilup economic da las singulas regiuns dal pajais. Ella collavura cun ils chantuns e cun l’economia. 3 En ils fatgs monetars e da credit, en l’economia exteriura e sin il sectur da las finanzas publicas po ella divergiar dal princip da la libertad economica, sche quai è necessari. 4 La confederaziun, ils chantuns e las vischnancas resguardan la situaziun da la conjunctura en lur politica d’entradas ed expensas. 5 Per stabilisar la conjunctura po la confederaziun incassar temporarmain supplements u conceder rabats sin taxas e taglias previsas dal dretg federal. Ils meds incassads en questa maniera èn da bloccar; suenter ch’els vegnan dads liber, vegnan taxas e taglias directas restituidas individualmain, las taxas e taglias indirectas vegnan duvradas per conceder rabats u per procurar lavur. 6 La confederaziun po obligar las interpresas da furmar reservas per procurar lavur; ella conceda per la paja levgiaments da taglias e po er obligar ils chantuns da far il medem. Suenter che questas reservas èn vegnidas dadas libras decidan las interpresas libramain davart lur diever en il rom dals intents d’applicaziun previs da la lescha.

Art. 101 Politica d’economia da l’exteriur 1 La confederaziun defenda ils interess da l’economia svizra en l’exteriur. 2 En cas spezials po ella prender mesiras per proteger l’economia indigena. Sch’i fa basegn po ella divergiar dal princip da la libertad economica.

Art. 102 Provediment dal pajais46 1 La confederaziun segirescha il provediment dal pajais cun ils bains ed ils servetschs necessaris per viver per il cas da smanatschas da natira da politica da pussanza u da guerra sco er en grevas situaziuns da mancanza che l’economia na po betg dumagnar be cun agens meds. Ella prenda las mesiras preventivas. 2 Sch’i fa basegn po ella divergiar dal princip da la libertad economica.

Art. 103 Politica da structura47

La confederaziun po sustegnair regiuns dal pajais economicamain smanatschadas sco er promover branschas economicas e professiuns, sche mesiras raschunaivlas da l’agen agid na bastan betg per segirar lur existenza. Sch’i fa basegn po ella divergiar dal princip da la libertad economica.

46 Cun disposiziun transitoria. 47 Cun disposiziun transitoria.

Confederaziun svizra

27

101

Art. 104 Agricultura 1 La confederaziun procura che l’agricultura prestia cun ina producziun durabla ed orientada vers il martgà ina contribuziun essenziala per:

a. in provediment segir da la populaziun; b. il mantegniment da la basa da viver natirala e per la tgira da la cuntrada

cultivada; c. l’urbanisaziun decentralisada dal pajais.

2 Cumplettond l’agen agid ch’ins po pretender da l’agricultura e, sch’igl è necessari, divergend dal princip da la libertad economica, promova la confederaziun ils manaschis purils che cultiveschan il terren. 3 Ella fixescha las mesiras uschia che l’agricultura ademplescha sias incumbensas multifuncziunalas. Ellla ha particularmain las sequentas cumpetenzas ed incumbensas:

a. Ella cumplettescha l’entrada dals purs cun pajaments directs per realisar ina indemnisaziun commensurada per las prestaziuns furnidas, cun la premissa ch’ina prestaziun ecologica saja cumprovada.

b. Ella promova furmas da producziun cun impuls economics avantagius che resguardan spezialmain la natira, l’ambient ed ils animals.

c. Ella relascha prescripziuns concernent la decleraziun da l’origin, da la qualitad, da la metoda da producziun e da la procedura d’elavuraziun per victualias.

d. Ella protegia l’ambient da pregiudicaments tras il diever exagerà da cultem, da chemicalias e d’autras materias auxiliaras.

e. Ella po promover la perscrutaziun, la cussegliaziun e la scolaziun agricula sco er prestar agids d’investiziun.

f. Ella po relaschar prescripziuns per consolidar la proprietad funsila dals purs. 4 Ella metta a disposiziun per quest intent meds finanzials liads a l’intent dal sectur agricul e meds generals da la confederaziun.

Art. 105 Alcohol La legislaziun davart la fabricaziun, l’import, la purificaziun e la vendita da vinars cumpeta a la confederaziun. Quella tegna particularmain quint dals effects nuschaivels dal consum d’alcohol.

Art. 106 Gieus da fortuna48 1 La legislaziun davart gieus da fortuna e lottarias cumpeta a la confederaziun.

48 Cun disposiziun transitoria.

Constituziun federala

28

101

2 L’instituziun ed il manaschi da bancas da gieus dovran ina concessiun da la confederaziun. Cun dar la concessiun resguarda ella las relaziuns regiunalas ed ils privels colliads cun ils gieus da fortuna. 3 La confederaziun incassescha ina taxa da bancas da gieus dependenta dal retgav; quella na dastga betg surpassar 80 pertschient dals retgavs nets dal manaschi da las bancas da gieus. Ella vegn applitgada per cuvrir la contribuziun da la confederaziun a l’assicuranza da vegls e survivents ed a l’assicuranza d’invaliditad. 4 L’admissiun d’automats da gieus d’inschign cun la pussaivladad da gudagnar daners cumpeta als chantuns.

Art. 107 Armas e material da guerra 1 La confederaziun relascha prescripziuns cunter il diever abusiv d’armas, d’accessoris d’armas e da muniziun. 2 Ella relascha prescripziuns davart la fabricaziun, l’acquist e la vendita sco er davart l’import, l’export ed il transit da material da guerra.

8. partiziun: Abitar, lavur, segirezza sociala e sanadad

Art. 108 Promoziun da la construcziun d’abitaziuns e da la proprietad d’abitaziuns

1 La confederaziun promova la construcziun d’abitaziuns ed er l’acquist da proprietad d’abitaziuns e da chasas destinadas per il diever persunal da privats sco er l’activitad da purtaders ed organisaziuns per la construcziun d’abitaziuns d’util public. 2 Ella promova oravant tut l’acquist e l’avertura da terren per la construcziun d’abitaziuns, la raziunalisaziun e la reducziun dals pretschs per la construcziun d’abitaziuns sco er la reducziun dals custs d’abitar. 3 Ella po relaschar prescripziuns davart l’avertura da terren per la construcziun d’abitaziuns e davart la raziunalisaziun da la construcziun. 4 Ella resguarda qua particularmain ils interess da famiglias, d’attempads, da persunas basegnusas e d’impedids.

Art. 109 Fatgs da fittanza 1 La confederaziun po relaschar prescripziuns cunter ils abus en ils fatgs da fittanza, surtut cunter tschains da fittanza abusivs, sco er davart la pussaivladad da protestar cunter desditgas abusivas e davart la prolungaziun limitada da relaziuns da fittanza. 2 Ella po relaschar prescripziuns davart la decleraziun cun vigur lianta da contracts da fittanza generals. Tals contracts dastgan be vegnir declerads sco generalmain liants, sch’els tegnan quint a moda commensurada dals interess motivads da minoritads sco er da las differenzas regiunalas e sch’els na pregiuditgeschan betg l’egualitad da dretg.

Confederaziun svizra

29

101

Art. 110 Lavur49 1 La confederaziun po relaschar prescripziuns davart:

a. la protecziun da las lavurantas e dals lavurants; b. la relaziun tranter patruns e lavurants, particularmain davart la

reglamentaziun communabla da dumondas da manaschi e fatgs professiunals;

c. l’intermediaziun da lavur; d. la decleraziun cun vigur lianta da contracts da lavur collectivs.

2 Contracts da lavur collectivs dastgan vegnir declerads sco generalmain liants, sch’els tegnan quint a moda commensurada dals interess motivads da minoritads sco er da las differenzas regiunalas e sch’els na pregiuditgeschan betg la libertad sindicala. 3 Il 1. d’avust è il di da la festa naziunala. Concernent il dretg da lavur è el egual a las dumengias ed è pajà.

Art. 111 Prevenziun per vegls, survivents ed invalids 1 La confederaziun prenda mesiras per ina prevenziun suffizienta per vegls, survivents ed invalids. Quella sa basa sin trais pitgas, numnadamain sin l’assicuranza federala per vegls, survivents ed invalids, sin la prevenziun professiunala e sin la prevenziun individuala. 2 La confederaziun procura che l’assicuranza per vegls, survivents ed invalids sco er la prevenziun professiunala possian ademplir lur intents permanentamain. 3 Ella po obligar ils chantuns da liberar da la taglia las instituziuns da l’assicuranza federala per vegls, survivents ed invalids sco er da la prevenziun professiunala e conceder als assicurads ed a lur patrunas e patruns levgiaments da taglia sin contribuziuns e dretgs ch’els pon pretender. 4 En collavuraziun cun ils chantuns promova ella la prevenziun individuala, particularmain cun mesiras da la politica fiscala e da la politica da proprietad.

Art. 112 Assicuranza da vegls, survivents ed invalids 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart l’assicuranza da vegls, survivents ed invalids. 2 Ella observa qua ils suandants princips:

a. L’assicuranza è obligatoria. abis.50 Ella conceda prestaziuns finanzialas e materialas. b. Las rentas han da cuvrir commensuradamain il basegn d’existenza. c. La renta maximala munta sin il pli al dubel da la renta minimala.

49 Cun disposiziun transitoria. 50 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Constituziun federala

30

101

d. Las rentas vegnan adattadas almain da tut al svilup dals pretschs. 3 L’assicuranza vegn finanziada:

a. tras contribuziuns dals assicurads; latiers pajan las patrunas ed ils patruns la mesadad da las contribuziuns per lur lavurantas e lavurants;

b.51 tras prestaziuns da la confederaziun. 4 Las prestaziuns da la confederaziun muntan sin il pli la mesadad da las expensas.52 5 Las prestaziuns da la confederaziun vegnan cuvridas en emprima lingia ord il retgav net da la taglia sin tubac, da la taglia sin vinars e da la taxa sin bancas da gieus. 6 ... 53

Art. 112a54 Prestaziuns supplementaras 1 La confederaziun ed ils chantuns pajan prestaziuns supplementaras a persunas, tar las qualas las prestaziuns da l’assicuranza per vegls, survivents ed invalids na cuvran betg il basegn d’existenza. 2 La lescha fixescha la dimensiun da las prestaziuns supplementaras sco er las incumbensas e las cumpetenzas da la confederaziun e dals chantuns.

Art. 112b55 Promoziun da l’integraziun d’invalids56 1 La confederaziun promova l’integraziun d’invalids cun pajar prestaziuns finanzialas e materialas. Per quest intent po ella utilisar ils meds da l’assicuranza d’invalids. 2 Ils chantuns promovan l’integraziun d’invalids, spezialmain tras contribuziuns vi da la construcziun e vi da la gestiun d’instituziuns che servan ad abitar ed a lavurar. 3 La lescha fixescha las finamiras, ils princips ed ils criteris da l’integraziun.

Art. 112c57 Agid als attempads ed als impedids58 1 Ils chantuns procuran per l’agid e per la tgira dals attempads e dals impedids a chasa. 2 La confederaziun sustegna stentas per tut la Svizra en favur dals attempads e dals impedids a chasa. Per quest intent po ella applitgar meds finanzials da l’assicuranza da vegls, survivents ed invalids.

51 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 52 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 53 Abolì. Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 54 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 55 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 56 Cun disposiziun transitoria. 57 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 58 Cun disposiziun transitoria.

Confederaziun svizra

31

101

Art. 113 Prevenziun professiunala59 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart la prevenziun professiunala. 2 Ella observa qua ils suandants princips:

a. La prevenziun professiunala pussibilitescha ensemen cun l’assicuranza da vegls, survivents ed invalids da mantegnair il nivel da viver anteriur a moda commensurada.

b. La prevenziun professiunala è obligatoria per lavurantas e lavurants; la lescha po prevair excepziuns.

c. Las patrunas ed ils patruns assicureschan lur lavurantas e lavurants tar ina instituziun da prevenziun; sche quai è necessari, dat la confederaziun ad els la pussaivladad d’assicurar las lavurantas ed ils lavurants tar ina instituziun da prevenziun federala.

d. Persunas cun gudogn independent pon s’assicurar voluntariamain tar ina instituziun da prevenziun.

e. Per tschertas gruppas da persunas cun gudogn independent po la prevenziun professiunala vegnir declerada sco obligatoria, saja quai generalmain u per singulas ristgas.

3 La prevenziun professiunala vegn finanziada tras las contribuziuns dals assicurads; latier pajan las patrunas ed ils patruns almain la mesadad da las contribuziuns da lur lavurantas e lavurants. 4 Las instituziuns da prevenziun ston satisfar a las pretensiuns minimalas dal dretg federal; per la schliaziun d’incumbensas spezialas po la confederaziun prevair mesiras applitgablas en tut la Svizra.

Art. 114 Assicuranza da dischoccupads 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart l’assicuranza. 2 Ella observa qua ils suandants princips:

a. L’assicuranza conceda ina cumpensaziun commensurada da l’acquist e sustegna mesiras destinadas per impedir e cumbatter la dischoccupaziun.

b. La participaziun è obligatoria per lavurantas e lavurants; la lescha po prevair excepziuns.

c. Persunas cun gudogn independent pon s’assicurar voluntariamain. 3 L’assicuranza vegn finanziada tras las contribuziuns dals assicurads; latiers pajan las patrunas e patruns la mesadad da las contribuziuns per lur lavurantas e lavurants. 4 La confederaziun ed ils chantuns furneschan prestaziuns finanzialas en cas da relaziuns extraordinarias. 5 La confederaziun po relaschar prescripziuns davart il provediment dals dischoccupads.

59 Cun disposiziun transitoria.

Constituziun federala

32

101

Art. 115 Sustegniment da persunas basegnusas Persunas basegnusas vegnan sustegnidas da lur chantun da domicil. La confederaziun regla las excepziuns e las cumpetenzas.

Art. 116 Supplements da famiglias ed assicuranza da maternitad 1 Ademplind sias incumbensas resguarda la confederaziun ils basegns da la famiglia. Ella po sustegnair mesiras per la protecziun da la famiglia. 2 Ella po relaschar prescripziuns davart ils supplements da famiglia e manar ina cassa federala da cumpensaziun. 3 Ella instituescha in’assicuranza da maternitad. Er persunas che na pon betg giudair las prestaziuns da l’assicuranza pon vegnir obligadas da pajar contribuziuns. 4 La confederaziun po declerar sco obligatoria la participaziun a cassas da cumpensaziun per famiglias e l’assicuranza da maternitad, saja quai generalmain u per singulas gruppas da la populaziun; ella po far dependentas sias prestaziuns da prestaziuns commensuradas dals chantuns.

Art. 117 Assicuranza da malsauns e cunter accidents 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart l’assicuranza da malsauns e cunter accidents. 2 Ella po declerar sco obligatoria l’assicuranza da malsauns e cunter accidents, saja quai generalmain u per singulas gruppas da la populaziun.

Art. 118 Protecziun da la sanadad 1 En il rom da sias cumpetenzas prenda la confederaziun mesiras per proteger la sanadad. 2 Ella relascha prescripziuns davart:

a. la manipulaziun da victualias sco er da medicaments, meds narcotics, organissems, chemicalias ed objects che pon periclitar la sanadad;

b. il cumbat cunter malsognas transmissiblas, fitg derasadas u privlusas d’umans u d’animals;

c. la protecziun cunter radis ionisants.

Art. 118a60 Medischina cumplementara En il rom da lur cumpetenzas procuran la confederaziun ed ils chantuns ch’i vegnia tegnì quint da la medischina cumplementara.

60 Votaziun federala dals 17 da matg 2009.

Confederaziun svizra

33

101

Art. 119 Medischina da reproducziun e tecnologia da gens sin il sectur uman 1 L’uman è protegì dal diever abusiv da la medischina da reproducziun e da la tecnologia da gens. 2 La confederaziun relascha prescripziuns davart il tractament da schermenza e dal patrimoni genetic. Ella procura per la protecziun da la dignitad dals umans, da la persunalitad e da la famiglia ed observa particularmain ils suandants princips:

a. Tuts geners da clonar ed intervenziuns en il patrimoni genetic da cellas schermigliantas e d’embrios èn scumandads.

b. Schermenzas e patrimonis genetics na umans na dastgan betg vegnir transferids en schermenzas umanas u vegnir unids cun quellas.

c. Las proceduras da reproducziun cun agid da la medischina dastgan be vegnir applitgadas, sche la sterilitad u il privel dal transferiment d’ina greva malsogna na po betg vegnir eliminà autramain, dentant betg per obetgnair tar l’uffant tschertas qualitads u per far perscrutaziuns; la fructificaziun da cellas d’ov umanas ordaifer il corp da la dunna è permessa be sut las cundiziuns fixadas da la lescha; ordaifer il corp da la dunna dastg’ins sviluppar mo tantas cellas d’ov en embrios sco quai ch’ins po immediatamain implantar ad ella.

d. La donaziun d’embrios e tuts geners da maternitads fittadas èn scumandads. e. Cun schermenzas umanas e cun products ord embrios na dastgi betg vegnir

fatg commerzi. f. Il patrimoni genetic d’ina persuna dastga sulettamain vegnir analisà, registrà

u dà conuschent, sche la persuna pertutgada dat il consentiment u sche la lescha prescriva quai.

g. Mintga persuna ha access a las datas davart ses origin genetic.

Art. 119a61 Medischina da transplantaziun 1 La confederaziun relascha prescripziuns sin il sectur da latransplantaziun d’organs, tessids e cellas. Ella procura en quest connexper la protecziun da la dignitad umana, da la persunalitad eda la sanadad. 2 Ella fixescha oravant tut ils criteris per in’attribuziun gista dals organs. 3 La donaziun d’organs, da tessids e da cellas d’umans è gratuita.Il commerzi cun organs umans è scumandà.

Art. 120 Tecnologia da gens en il sectur betg uman62 1 L’uman e ses ambient èn protegids dal diever abusiv da la tecnologia da gens. 2 La confederaziun relascha prescripziuns davart il tractament da la schermenza e dal patrimoni genetic d’animals, plantas ed auters organissems; latiers tegna ella

61 Votaziun federala dals 7 da favrer 1999. 62 Cun disposiziun transitoria.

Constituziun federala

34

101

quint da la dignitad da las creatiras sco er da la segirezza dals umans, dals animals e da l’ambient e protegia la varietad genetica da las spezias dals animals e da las plantas.

9. partiziun: Dimora e domicil dad estras ed esters

Art. 121 1 La legislaziun davart l’entrada, la partenza, la dimora ed il domicil dad estras ed esters sco er davart la concessiun d’asil cumpeta a la confederaziun. CEstras ed esters pon vegnir expulsads da la Svizra sch’els pericliteschan la segirezza dal pajais.

10. partiziun: Dretg civil, dretg penal, metrologia

Art. 12263 Dretg civil 1 La legislaziun concernent il dretg civil ed il dretg da process civil cumpeta a la confederaziun. 2 Ils chantuns èn cumpetents per l’organisaziun da las dretgiras e la giurisdicziun en fatgs civils, uschenavant che la lescha na prevesa nagut auter.

Art. 12364 Dretg penal 1 La legislaziun concernent il dretg penal ed il dretg da process penal cumpeta a la confederaziun. 2 Ils chantuns èn cumpetents per l’organisaziun da las dretgiras, la giurisdicziun enfatgs penals sco er per l’execuziun penala e l’execuziun da mesiras, uschenavantche la lescha na prevesa nagut auter. 3 La confederaziun po conceder contribuziuns als chantuns per

a. la construcziun da stabiliments; b. meglieraziuns da l’execuziun da chastis e da mesiras; c. instituziuns ch’exequeschan mesiras educativas en favur d’uffants, giuvenils

e giuvens creschids.65

Art. 123a66 1 Sch’in delinquent sexual u violent vegn resguardà sco extremamain privlus e considerà sco indifferent a la terapia en las expertisas ch’èn necessarias per la

63 Votaziun federala dals 12 da mars 2000. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007. 64 Votaziun federala dals 12 da mars 2000. Entrada in vigur: 1. d’avrigl 2003. 65 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 66 Votaziun federala dals 8 da favrer 2004.

Confederaziun svizra

35

101

sentenzia giudiziala, sto el vegnir internà a vita duranta, pervia da la gronda ristga da recidiva. Relaschada anticipada e congedi èn exclus. 2 Novas expertisas pon vegnir fatgas mo, sche novas enconuschientschas scientificas cumprovan ch’il delinquent po vegnir guarì e ch’el na represchenta alura betg pli in privel per la publicitad. L’autoritad ch’ha dismess l’internament sin fundament da questas novas expertisas sto surpigliar la responsabladad per ina recidiva dal delinquent. 3 La confederaziun po relaschar prescripziuns davart l’execuziun da chastis e da mesiras. Ella po conceder contribuziuns als chantuns per:

a. la construcziun da stabiliments; b. meglieraziuns da l’execuziun da chastis e da mesiras; c. instituziuns ch’exequeschan mesiras educativas en favur d’uffants, giuvenils

e giuvens creschids.

Art. 123b67 Nunsurannaziun da la persecuziun penala e dal chasti tar delicts sexuals e pornografics vi d’uffants avant lur pubertad

La persecuziun da delicts sexuals u pornografics vi d’uffants che n’èn betg anc en la pubertad ed il chasti per tals delicts n’èn betg surannabels.

Art. 124 Agid a victimas Confederaziun e chantuns procuran che persunas ch’èn vegnidas pregiuditgadas tras in delict en lur integritad corporala, psichica u sexuala, obtegnian agid e vegnian er indemnisadas commensuradamain, sch’ellas èn vegnidas en difficultads economicas pervia dal delict.

Art. 125 Metrologia La legislaziun davart la metrologia è chaussa da la confederaziun.

3. chapitel: Urden da finanzas

Art. 12668 Gestiun da las finanzas69 1 La confederaziun tegna sias expensas ed entradas a lunga vista en equiliber. 2 L’import maximal da las expensas cumplessivas ch’èn d’approvar en il preventiv sa drizza tenor las entradas stimadas, resguardond la situaziun economica. 3 En cas d’in basegn extraordinari da pajaments po vegnir augmentà commensuradamain l’import maximal tenor alinea 2. Davart in augment concluda l’assamblea federala tenor l’artitgel 159 alinea 3 litera c.

67 Votaziun federala dals 30 da november 2008. 68 Votaziun federala dals 2 da december 2001. 69 Cun disposiziun transitoria.

Constituziun federala

36

101

4 Sche las expensas cumplessivas che sa mussan en il quint dal stadi surpassan l’import maximal tenor alinea 2 u 3, èn las expensas supplementaras da cumpensar durant ils onns sequents. 5 La lescha regla ils detagls.

Art. 127 Princips da l’imposiziun da taglia 1 La furmaziun da las taglias, particularmain il circul dals pajataglia, l’object da la taglia e la calculaziun da quella, è da reglar en ses princips en la lescha sezza. 2 Uschenavant ch’il gener da taglia permetta quai, èn d’observar oravant tut ils princips da la generalitad e da la regularitad da l’imposiziun da taglia sco er il princip da l’imposiziun tenor la capacitad economica. 3 L’imposiziun dubla da taglia tranter ils chantuns è scumandada. La confederaziun prenda las mesiras necessarias.

Art. 128 Taglias directas70 1 La confederaziun po incassar ina taglia directa:

a. da maximal 11,5 pertschient sin l’entrada da persunas natiralas; b.71 da maximal 8,5 pertschient sin il retgav net da las persunas giuridicas; c. ... 72

2 Fixond las tariffas resguarda la confederaziun las grevezzas fiscalas da las taglias directas dals chantuns e da las vischnancas. 3 Tar la taglia sin l’entrada da las persunas natiralas vegnan gulivadas periodicamain las consequenzas da la progressiun fraida. 4 La taglia vegn fixada ed incassada dals chantuns. Dal retgav brut da taglia van almain 17 pertschient als chantuns. Questa part po vegnir reducida fin a 15 pertschient, sch’ils effects da la gulivaziun da finanzas pretendan quai.73

Art. 129 Armonisaziun da taglia 1 La confederaziun fixescha ils princips davart l’armonisaziun da las taglias directas da la confederaziun, dals chantuns e da las vischnancas; ella resguarda las stentas dals chantuns per in’armonisaziun da taglia. 2 L’armonisaziun s’extenda sin l’obligaziun da pajar taglia, sin l’object e sin la fixaziun temporara da las taglias, sin il dretg da procedura e sin il dretg penal fiscal. Excepids da l’armonisaziun èn particularmain las tariffas da taglia, ils pes da taglia ed ils imports libers da la taglia.

70 Cun disposiziun transitoria. 71 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007. 72 Abolì. Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007. 73 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Confederaziun svizra

37

101

3 La confederaziun po relaschar prescripziuns cunter la concessiun d’avantatgs fiscals nungiustifitgads.

Art. 13074 Taglia sin la plivalur75 1 La confederaziun po incassar ina taglia sin la plivalur cun ina taxa normala da maximal 6,5 pertschient ed ina taxa reducida da minimal 2,0 pertschient sin furniziuns d’objects e sin prestaziuns da servetsch inclusiv per agen diever sco er sin imports. 2 La lescha po fixar per la taxaziun da las prestaziuns dal sectur d’alloschament ina taxa tranter la taxa reducida e la taxa normala.76 3 Sche la finanziaziun da l’assicuranza per vegls, survivents ed invalids n’è betg pli garantida pervia dal svilup da la structura da vegliadetgna, po – en furma d’ina lescha federala – la taxa normala vegnir auzada per maximal 1 punct da pertschient e la taxa reducida per maximal 0,3 puncts da pertschient.77 4 5 pertschient dal retgav betg lià ad in intent vegn impundì per la reducziun da las premias en l’assicuranza da malsauns a favur da las classas d’entradas bassas, sch’i na vegn betg fixada tras la lescha in’autra utilisaziun per distgargiar las classas d’entradas bassas.

Art. 131 Taglias spezialas da consum78 1 La confederaziun po incassar taglias spezialas da consum sin:

a. tubac e products da tubac; b. vinars; c. biera; d. automobils e lur elements; e. petroli, auters ielis minerals, gas natiral ed ils products che vegnan

gudagnads a chaschun da lur elavuraziun, sco er sin carburants. 2 Ella po incassar in supplement sin la taglia da consum per carburants. 3 Ils chantuns obtegnan 10 pertschient dal retgav net or da l’imposiziun da taglia sin vinars. Quests meds èn d’applitgar per cumbatter ils motivs e las consequenzas dal consum da substanzas che chaschunan dependenza.

74 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007. 75 Cun disposiziun transitoria. 76 Il legislatur ha fatg diever da questa cumpetenza. Tenor quel muntan las tariffas da taglia

sin la plivalur a partir dal 1. da schaner 2001 a 3,6% (tariffa speziala per prestaziuns d’alloschament vala fin ils 31 da december 2010).

77 Il legislatur ha fatg diever da questa cumpetenza. Tenor quel muntan las tariffas da taglia sin la plivalur a partir dal 1. da schaner 2001 a 7,6% (tariffa normala) e 2,4% (tariffa reducida).

78 Cun disposiziun transitoria.

Constituziun federala

38

101

Art. 132 Taglia da bul e taglia anticipada 1 La confederaziun po incassar ina taglia da bul sin vaglias, quittanzas da premias d’assicuranza e sin auters documents dal traffic commerzial; exceptads da la taglia èn documents en connex cun fatgs funsils u ipotecars. 2 La confederaziun po incassar ina taglia anticipada sin il retgav da facultads moviblas da chapital, sin gudogns da lottaria sco er sin prestaziuns d’assicuranzas. 10 pertschient dal retgav da taglia van als chantuns.79

Art. 133 Dazis La legislaziun davart ils dazis ed autras taxas sin la martganzia che surpassa ils cunfins cumpeta a la confederaziun.

Art. 134 Exclusiun da taglias chantunalas e communalas Quai che la legislaziun federala inditgescha sco object da la taglia sin la plivalur, da las taglias spezialas da consum, da la taglia da bul e da la taglia anticipada u quai ch’ella declera sco liber da taglias, na dastga betg vegnir engrevgià dals chantuns e da las vischnancas cun taglias sumegliantas.

Art. 13580 Gulivaziun da finanzas e da grevezzas 1 La confederaziun relascha prescripziuns davart ina gulivaziun da finanzas e da grevezzas commensurada tranter la confederaziun ed ils chantuns sco er tranter ils chantuns. 2 La gulivaziun da finanzas e da grevezzas duai spezialmain:

a. reducir las differenzas tranter ils chantuns areguard la capacitad finanziala; b. garantir als chantuns resursas finanzialas minimalas; c. gulivar grevezzas finanzialas sproporziunadas dals chantuns chaschunadas

da lur cundiziuns geotopograficas u sociodemograficas; d. promover la collavuraziun interchantunala cun gulivar las grevezzas; e. mantegnair la cumpetitivitad fiscala dals chantuns sin plaun naziunal ed

internaziunal. 3 Ils meds per la gulivaziun da las resursas vegnan mess a disposiziun dals chantuns cun bleras resursas e da la confederaziun. Las prestaziuns dals chantuns cun bleras resursas muntan almain a dus terzs e maximal ad 80 pertschient da las prestaziuns da la confederaziun.

79 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 80 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Confederaziun svizra

39

101

4. titel: Pievel e chantuns 1. chapitel: Disposiziuns generalas

Art. 136 Dretgs politics 1 Tut las Svizras e tut ils Svizzers che han cumplenì il 18avel onn e che n’èn betg mess sut avugà pervia da malsogna u flaivlezza da spiert disponan dals dretgs politics en fatgs federals. Tuts han ils medems dretgs ed obligs politics. 2 Els pon sa participar a las elecziuns dal cussegl naziunal ed a las votaziuns federalas e dastgan lantschar e suttascriver iniziativas dal pievel e referendums en fatgs federals.

Art. 137 Partidas politicas Las partidas politicas gidan a furmar l’opiniun e la voluntad dal pievel.

2. chapitel: Iniziativa e referendum

Art. 138 Iniziativa dal pievel per ina revisiun totala da la constituziun federala 1 100 000 votantas e votants pon proponer, aifer 18 mais dapi la publicaziun uffiziala da lur iniziativa, ina revisiun totala da la constituziun federala.81 2 Questa proposta è da suttametter al pievel per la votaziun.

Art. 13982 Iniziativa dal pievel per ina revisiun parziala da la constituziun federala

1 100 000 votantas e votants pon pretender ina revisiun parziala da la constituziun federala, e quai entaifer 18 mais dapi la communicaziun uffiziala da lur iniziativa. 2 L’iniziativa dal pievel per ina revisiun parziala da la constituziun federala po avair la furma d’ina proposta generala u d’in sboz elavurà. 3 Sche l’iniziativa violescha l’unitad da la furma, l’unitad da la materia u disposiziuns obligantas dal dretg internaziunal, vegn ella declerada da l’assamblea federala sco cumplettamain u parzialmain nunvalaivla. 4 Sche l’assamblea federala va d’accord cun ina iniziativa en furma d’ina proposta generala, elavura ella la revisiun parziala en il senn da l’iniziativa e la suttametta a la votaziun dal pievel e dals chantuns. Sch’ella refusa l’iniziativa, suttametta ella questa a la votaziun dal pievel; il pievel decida, sch’igl è da dar suatientscha a l’iniziativa. Sch’il pievel accepta l’iniziativa, elavura l’assamblea federala in project correspundent.

81 Votaziun federala dals 9 da favrer 2003. Entrada in vigur: 1. d’avust 2003. 82 Votaziun federala dals 27 da settember 2009.

Constituziun federala

40

101

5 Ina iniziativa en furma d’in sboz elavurà vegn suttamessa a la votaziun dal pievel e dals chantuns. L’assamblea federala recumonda d’acceptar u da refusar l’iniziativa. Ella po confruntar l’iniziativa cun in cuntraproject.

Art. 139a83

Art. 139b84 Procedura en cas da la votaziun davart ina iniziativa e ses cuntraproject

1 Las votantas ed ils votants decidan il medem mument davart l’iniziativa e davart il cuntraproject.85 2 Els pon acceptar domadus projects. En la dumonda decisiva pon els inditgar, a qual project ch’els dattan la preferenza en il cas che domadus vegnan acceptads.86 3 Sche, tar midadas constituziunalas acceptadas, in project obtegna en la dumonda decisiva la maioritad da las vuschs dal pievel e l’auter la maioritad da las vuschs dals chantuns, alura entra quel project en vigur, tar il qual la quota procentuala da las vuschs dal pievel e la quota procentuala da las vuschs dals chantuns èn las pli autas en la dumonda decisiva.87

Art. 140 Referendum obligatori 1 Al pievel ed als chantuns vegnan preschentadas per la votaziun:

a. las midadas da la constituziun federala; b. la participaziun ad organisaziuns per la segirezza collectiva u a cuminanzas

supranaziunalas; d. las leschas federalas decleradas sco urgentas che n’han nagina basa

constituziunala e che han ina durada da validitad che surpassa in onn; talas leschas federalas ston vegnir preschentadas per la votaziun entaifer in onn suenter l’acceptaziun tras l’assamblea federala.

2 Al pievel vegnan suttamessas per la votaziun: a. las iniziativas dal pievel per ina revisiun totala da la constituziun federala; abis. ... 88

b.89 las iniziativas dal pievel per ina revisiun parziala da la constituziun federala en furma d’ina proposta generala, las qualas èn vegnidas refusadas da l’assamblea federala;

c. la dumonda, sch’i saja da realisar ina revisiun totala da la constituziun federala, en cas ch’ils dus cussegls n’èn betg da la medema opiniun.

83 Abolì. Votaziun federala dals 27 da settember 2009. 84 Votaziun federala dals 9 da favrer 2003. 85 Votaziun federala dals 27 da settember 2009. 86 Entrada in vigur: 1. d’avust 2003. 87 Entrada in vigur: 1. d’avust 2003. 88 Abolì. Votaziun federala dals 27 da settember 2009. 89 Votaziun federala dals 27 da settember 2009.

Confederaziun svizra

41

101

Art. 141 Referendum facultativ 1 Sche 50 000 votantas e votants u otg chantuns pretendan aifer 100 dis dapi la publicaziun uffiziala dal decret, alura vegnan suttamess a la votaziun dal pievel:90

a. leschas federalas; b. leschas federalas decleradas sco urgentas cun ina durada da validitad che

surpassa in onn; c. conclus federals, sche la constituziun u la lescha prevesan quai; d. contracts internaziunals che

1. èn da durada illimitada e nunvisabels; 2. prevesan la participaziun ad in’organisaziun internaziunala; 3.91 cuntegnan disposiziuns impurtantas che fixeschan normas da dretg u da

las qualas la realisaziun pretenda il decret da leschas federalas. 2 ... 92

Art. 141a93 Realisaziun da contracts internaziunals 1 Sch’il conclus d’approvaziun d’in contract internaziunal è suttamess al referendum obligatori, po l’assamblea federala integrar en quel las midadas constituziunalas che servan a la realisaziun dal contract. 2 Sch’il conclus d’approvaziun d’in contract internaziunal è suttamess al referendum facultativ, po l’assamblea federala integrar en quel las midadas legalas che servan a la realisaziun dal contract.

Art. 142 Maioritads necessarias 1 Ils projects suttamess a la votaziun dal pievel èn acceptads, sche la maioritad dals votants dat ses consentiment. 2 Ils projects suttamess a la votaziun dal pievel e dals chantuns èn acceptads, sche la maioritad dals votants e la maioritad dals chantuns dattan lur consentiment. 3 Il resultat da la votaziun dal pievel en il chantun vala sco vusch dal chantun. 4 Ils chantuns Sursilvania, Sutsilvania, Basilea-Citad, Basilea-Champagna, Appenzell dador ed Appenzell dadens han mintgamai ina mesa vusch da chantun.

90 Votaziun federala dals 9 da favrer 2003. Entrada in vigur: 1. d’avust 2003. 91 Votaziun federala dals 9 da favrer 2003. Entrada in vigur: 1. d’avust 2003. 92 Abolì. Votaziun federala dals 9 da favrer 2003. 93 Votaziun federala dals 9 da favrer 2003. Entrada in vigur: 1. d’avust 2003.

Constituziun federala

42

101

5. titel: Las autoritads federalas 1. chapitel: Disposiziuns generalas

Art. 143 Elegibladad En il cussegl naziunal, en il cussegl federal ed en il tribunal federal èn elegibels tut las votantas e tut ils votants.

Art. 144 Incumpatibladads 1 Ils commembers dal cussegl naziunal, dal cussegl dals chantuns, dal cussegl federal e dal tribunal federal na pon betg appartegnair a medem temp ad in’autra autoritad. 2 Ils commembers dal cussegl federal e las derschadras ed ils derschaders dal tribunal federal en uffizi cumplain na dastgan betg ademplir in’autra funcziun da la confederaziun u d’in chantun e na dastgan exequir nagin’activitad da gudogn. 3 La lescha po prevair ulteriuras incumpatibladads.

Art. 145 Durada d’uffizi Ils commembers dal cussegl naziunal e dal cussegl federal sco er la chanceliera u il chancelier da la confederaziun vegnan elegids per quatter onns. Ils commembers dal tribunal federal vegnan elegids per ina durada da sis onns.

Art. 146 Responsabladad dal stadi La confederaziun stat buna per ils donns che ses organs chaschunan encunter tut dretg exequind lur activitads uffizialas.

Art. 147 Procedura da consultaziun Ils chantuns, las partidas politicas ed ils circuls interessads vegnan envidads da prender posiziun tar la preparaziun da decrets impurtants ed auters projects da gronda muntada sco er tar impurtants contracts da dretg internaziunal.

2. chapitel: Assamblea federala 1. partiziun: Organisaziun

Art. 148 Posiziun 1 L’assamblea federala exequescha la pussanza suprema da la confederaziun, cun la resalva dals dretgs dal pievel e dals chantuns. 2 L’assamblea federala sa cumpona da duas chombras, dal cussegl naziunal e dal cussegl dals stadis; las duas chombras han las medemas cumpetenzas.

Confederaziun svizra

43

101

Art. 149 Cumposiziun ed elecziun dal cussegl naziunal 1 Il cussegl naziunal sa cumpona da 200 deputads dal pievel. 2 Ils deputads vegnan elegids dal pievel en in’elecziun directa tenor il princip dal proporz. Mintga quatter onns ha lieu in’elecziun da renovaziun totala. 3 Mintga chantun furma in circul electoral. 4 Ils mandats vegnan repartids sin ils chantuns tenor il dumber da la populaziun. Mintga chantun ha il dretg d’almain in mandat.

Art. 150 Cumposiziun ed elecziun dal cussegl dals chantuns 1 Il cussegl dals chantuns sa cumpona dals 46 deputads dals chantuns. 2 Ils chantuns Sursilvania, Sutsilvania, Basilea-Citad, Basilea-Champagna, Appenzell dador ed Appenzell dadens elegian mintgamai ina deputada u in deputà; ils auters chantuns elegian mintgamai dus deputads. 3 L’elecziun en il cussegl dals chantuns vegn reglada dal chantun.

Art. 151 Sessiuns 1 Ils cussegliers sa radunan regularmain a sessiuns. La lescha regla la convocaziun a las sessiuns. 2 Ils cussegliers vegnan convocads a sessiuns extraordinarias, sch’in quart dals commembers d’in cussegl u il cussegl federal pretendan quai.

Art. 152 Presidi Mintga cussegl elegia ord ses mez per la durada d’in onn ina presidenta u in president sco er l’emprima vicepresidenta u l’emprim vicepresident e la segunda vicepresidenta u il segund vicepresident. Ina reelecziun per l’onn proxim è exclusa.

Art. 153 Cumissiuns parlamentaras 1 Mintga cussegl instituescha cumissiuns or da ses mez. 2 La lescha po prevair cumissiuns communablas. 3 La lescha po attribuir a cumissiuns singulas cumpetenzas che n’èn betg da natira legislativa. 4 Per ademplir lur incumbensas han las cumissiuns ils dretgs d’infurmaziun, d’invista e d’inquisiziun. Lur dimensiun vegn reglada tras la lescha.

Art. 154 Fracziuns Ils commembers da l’assamblea federala pon furmar fracziuns.

Constituziun federala

44

101

Art. 155 Servetschs dal parlament L’assamblea federala dispona dals servetschs dal parlament. Ella po consultar posts da servetsch da l’administraziun federala. La lescha regla ils detagls.

2. partiziun: Procedura

Art. 156 Deliberaziun separada 1 Il cussegl naziunal ed il cussegl dals chantuns delibereschan separadamain. 2 Las decisiuns da l’assamblea federala pretendan la concordanza dals dus cussegls. 3 La lescha prevesa disposiziuns per garantir ch’i dettia – en cas ch’i dat divergenzas tranter las duas chombras – cunvegnas davart:

a.94 la valaivladad u la nunvalaivladad parziala d’ina iniziativa dal pievel; b.95 la realisaziun d’ina iniziativa dal pievel ch’è vegnida acceptada dal pievel en

furma da la proposta generala; c.96 la realisaziun d’in conclus federal ch’il pievel ha approvà per iniziar ina

revisiun totala da la constituziun federala; d.97 il preventiv u in supplement a tal.98

Art. 157 Deliberaziun communabla 1 Il cussegl naziunal ed il cussegl dals chantuns delibereschan communablamain sco assamblea federala reunida sut la direcziun da la presidenta u dal president dal cussegl naziunal per:

a. far elecziuns; b. decider davart conflicts da cumpetenza tranter las autoritads supremas da la

confederaziun; c. pronunziar grazias.

2 L’assamblea federala reunida sa raduna ultra da quai en cas d’occasiuns spezialas e per prender conuschientscha da decleraziuns dal cussegl federal.

Art. 158 Publicitad da las sedutas Las sedutas dals cussegls èn publicas. La lescha po prevair excepziuns.

94 Entrada in vigur: 1. d’avust 2003. 95 Votaziun federala dals 27 da settember 2009. 96 Votaziun federala dals 27 da settember 2009. 97 Entrada in vigur: 1. d’avust 2003. 98 Votaziun federala dals 9 da favrer 2003.

Confederaziun svizra

45

101

Art. 159 Quorum e maioritad necessaria 1 Ils cussegls pon deliberar valaivlamain, sche la maioritad da lur commembers è preschenta. 2 En ils dus cussegls ed en l’assamblea federala reunida decida la maioritad dals votants. 3 Il consentiment da la maioritad dals commembers da mintgin dals dus cussegls dovran dentant:

a. la decleraziun d’urgenza da leschas federalas; b. las disposiziuns da subvenziun sco er credits impegnativs e limits da

pajaments che han per consequenza novas expensas unicas da pli che 20 milliuns francs u novas expensas periodicas da pli che 2 milliuns francs;

c.99 l’augment da las expensas cumplessivas en cas d’in basegn extraordinari da pajaments tenor l’artitgel 126 alinea 3.

4 Cun in’ordinaziun po l’assamblea federala adattar a la chareschia ils imports tenor alinea 3 litera b.100

Art. 160 Dretg d’iniziativa e dretg da proposta 1 Mintga commember dal cussegl, mintga fracziun, mintga cumissiun parlamentara e mintga chantun ha il dretg d’inoltrar iniziativas a l’assamblea federala. 2 Ils commembers dal cussegl ed il cussegl federal han il dretg da far propostas tar in affar en consultaziun.

Art. 161 Scumond d’instrucziun 1 Ils commembers da l’assamblea federala vuschan senza instrucziuns. 2 Els preschentan publicamain lur relaziuns cun gruppas d’interess.

Art. 162 Immunitad 1 Ils commembers da l’assamblea federala e dal cussegl federal sco er la chanceliera federala u il chancelier federal na pon betg vegnir fatgs responsabels giuridicamain per lur expectoraziuns en ils cussegls ed en lur organs. 2 La lescha po prevair ulteriuras furmas d’immunitad ed extender quellas sin ulteriuras persunas.

99 Votaziun federala dals 2 da december 2001. 100 Votaziun federala dals 2 da december 2001.

Constituziun federala

46

101

3. partiziun: Cumpetenzas

Art. 163 Furma dals decrets da l’assamblea federala 1 L’assamblea federala relascha disposiziuns legislativas en la furma da la lescha federala u da l’ordinaziun. 2 Ils ulteriurs decrets vegnan fatgs en la furma dal conclus federal; in conclus federal che n’è betg suttamess al referendum vegn inditgà sco conclus federal simpel.

Art. 164 Legislaziun 1 Tut las disposiziuns legislativas impurtantas èn da relaschar en la furma da la lescha federala. Latiers tutgan spezialmain las disposiziuns fundamentalas davart:

a. l’exercitar ils dretgs politics; b. las restricziuns da dretgs constituziunals; c. ils dretgs e las obligaziuns da persunas; d. il circul dals contribuents sco er l’object e la calculaziun da taxas; e. las incumbensas e las prestaziuns da la confederaziun; f. las obligaziuns dals chantuns tar la realisaziun e l’execuziun dal dretg

federal; g. l’organisaziun e la procedura da las autoritads federalas.

2 Cumpetenzas legislativas pon vegnir attribuidas tras lescha federala, sche quai na vegn betg exclus da la constituziun federala.

Art. 165 Legislaziun en cas d’urgenza 1 Ina lescha federala che na supporta betg in retardament d’entrar en vigur po vegnir declerada sco urgenta da la maioritad da mintga cussegl e vegnir messa immediatamain en vigur. Ella è da limitar temporalmain. 2 Sche la votaziun dal pievel vegn pretendida pertutgant ina lescha federala declerada sco urgenta, perda la lescha sia vigur in onn suenter l’acceptaziun tras l’assamblea federala, sch’ella na vegn betg acceptada dal pievel entaifer quest termin. 3 Ina lescha federala declerada sco urgenta che n’ha betg ina basa constituziunala perda sia vigur in onn suenter l’acceptaziun tras l’assamblea federala, sch’ella na vegn betg acceptada dal pievel e dals chantuns entaifer quest termin. Ella è da limitar temporalmain. 4 Ina lescha federala declerada sco urgenta che n’è betg vegnida acceptada en la votaziun na po betg vegnir renovada.

Confederaziun svizra

47

101

Art. 166 Relaziuns cun l’exteriur e contracts internaziunals 1 L’assamblea federala sa participescha a la furmaziun da la politica exteriura e surveglia la tgira da las relaziuns cun l’exteriur. 2 Ella approva ils contracts internaziunals; exceptads èn ils contracts, ils quals il cussegl federal ha la cumpetenza da concluder a basa da la lescha u d’in contract internaziunal.

Art. 167 Finanzas L’assamblea federala concluda las expensas da la confederaziun, fixescha il preventiv ed approva il quint dal stadi.

Art. 168 Elecziuns 1 L’assamblea federala elegia ils commembers dal cussegl federal, la chanceliera federala u il chancelier federal, las derschadras ed ils derschaders dal tribunal federal sco er il general. 2 La lescha po autorisar l’assamblea federala da far u da legalisar ulteriuras elecziuns.

Art. 169 Surveglianza suprema 1 L’assamblea federala ha la surveglianza suprema sur dal cussegl federal e l’administraziun federala, las dretgiras federalas ed ils auters purtaders d’incumbensas da la confederaziun. 2 L’obligaziun da mantegnair il secret professiunal na pon ins betg opponer a las delegaziuns spezialas da cumissiuns da surveglianza previsas da la lescha.

Art. 170 Examinaziun da l’efficacitad L’assamblea federala procura per l’examinaziun da l’efficacitad da las mesiras da la confederaziun.

Art. 171 Incumbensas al cussegl federal L’assamblea federala po dar incumbensas al cussegl federal. La lescha regla ils detagls, oravant tut ils instruments, cun ils quals l’assamblea federala po influenzar il sectur da cumpetenza dal cussegl federal.

Art. 172 Relaziuns tranter confederaziun e chantuns 1 L’assamblea federala procura per la tgira da las relaziuns tranter la confederaziun ed ils chantuns. 2 Ella garantescha las constituziuns chantunalas. 3 Ella approva ils contracts dals chantuns tranter els e cun l’exteriur, sch’il cussegl federal u in chantun fa protesta.

Constituziun federala

48

101

Art. 173 Ulteriuras incumbensas e cumpetenzas 1 L’assamblea federala ha ultra da quai las sequentas incumbensas e cumpetenzas:

a. Ella prenda mesiras per mantegnair la segirezza externa, l’independenza e la neutralitad da la Svizra.

b. Ella prenda mesiras per mantegnair la segirezza interna. c. Sche circumstanzas extraordinarias pretendan quai, po ella relaschar

ordinaziuns u conclus federals simpels per ademplir las incumbensas tenor las litteras a e b.

d. Ella ordaina il servetsch activ e mobilisescha per quest intent l’armada u parts da questa.

e. Ella prenda mesiras per realisar il dretg federal. f. Ella decida davart la valaivladad d’iniziativas dal pievel reussidas. g. Ella cooperescha tar las planisaziuns impurtantas da l’activitad dal stadi. h. Ella decida davart acts singuls, sch’ina lescha federala prevesa quai

expressivamain. i. Ella decida en conflicts da cumpetenzas tranter las autoritads federalas

supremas. k. Ella decida en dumondas da grazia e davart l’amnestia.

2 L’assamblea federala tracta ultra da quai fatschentas che crodan en la cumpetenza da la confederaziun e che n’èn betg attribuidas ad in’autra autoritad. 3 La lescha po attribuir ulteriuras incumbensas e cumpetenzas a l’assamblea federala.

3. chapitel: Cussegl federal ed administraziun federala 1. partiziun: Organisaziun e procedura

Art. 174 Cussegl federal Il cussegl federal è l’autoritad directiva ed executiva suprema da la confederaziun.

Art. 175 Cumposiziun ed elecziun 1 Il cussegl federal sa cumpona da set commembers. 2 Ils commembers dal cussegl federal vegnan elegids da l’assamblea federala suenter mintga renovaziun totala dal cussegl naziunal. 3 Ils commembers dal cussegl federal vegnan elegids da l’assamblea federala or da tut ils burgais svizzers ch’èn elegibels sco commembers dal cussegl naziunal per la durada da quatter onns.101

101 Votaziun federala dals 7 da favrer 1999.

Confederaziun svizra

49

101

4 Latiers esi da resguardar che las regiuns dal pajais e las regiuns linguisticas vegnan represchentadas commensuradamain.102

Art. 176 Presidi 1 La presidenta u il president da la confederaziun presidiescha il cussegl federal. 2 La presidenta u il president da la confederaziun e la vicepresidenta u il vicepresident dal cussegl federal vegnan elegids da l’assamblea federala or dals commembers dal cussegl federal per ina perioda d’in onn. 3 La reelecziun per l’onn proxim è exclusa. La presidenta u il president da la confederaziun na po betg vegnir elegì sco vicepresidenta u sco vicepresident per l’onn proxim.

Art. 177 Princip collegial e departamental 1 Il cussegl federal decida sco collegi. 2 Per la preparaziun e l’execuziun vegnan las fatschentas dal cussegl federal repartidas sin ils singuls commembers tenor departaments. 3 Als departaments u a las unitads administrativas suttamessas ad els vegnan surdadas las fatschentas per in’execuziun autonoma; la protecziun giuridica sto esser garantida.

Art. 178 Administraziun federala 1 Il cussegl federal dirigia l’administraziun federala El procura per in’organisaziun cunvegnenta ed in adempliment correct e tenor plan da las incumbensas. 2 L’administraziun federala è dividida en departaments; mintgin da quels vegn dirigì d’in commember dal cussegl federal. 3 Incumbensas administrativas pon vegnir surdadas tras la lescha ad organisaziuns e persunas da dretg public u da dretg privat che stattan ordaifer l’administraziun federala.

Art. 179 Chanzlia federala La chanzlia federala è il post da stab general dal cussegl federal. Ella vegn dirigida d’ina chanceliera u d’in chancelier.

2. partiziun: Cumpetenzas

Art. 180 Politica guvernamentala 1 Il cussegl federal determinescha las finamiras ed ils meds da sia politica guvernamentala. El planisescha e coordinescha las activitads dal stadi.

102 Votaziun federala dals 7 da favrer 1999.

Constituziun federala

50

101

2 El infurmescha la publicitad a temp e detagliadamain davart sia activitad, uschenavant ch’i na s’opponan betg interess publics u privats predominants.

Art. 181 Dretg d’iniziativa Il cussegl federal suttametta a l’assamblea federala ils sbozs per ses decrets.

Art. 182 Legislaziun ed execuziun 1 Il cussegl federal relascha disposiziuns legislativas en la furma d’ordinaziun, sch’el è autorisà latiers da la constituziun u da la lescha. 2 El procura per l’execuziun da la legislaziun, dals conclus da l’assamblea federala e da las sentenzias da las autoritads giudizialas da la confederaziun.

Art. 183 Finanzas 1 Il cussegl federal elavura il plan da finanzas ed il preventiv e prepara il quint dal stadi. 2 El procura per in’economia da finanzas correcta.

Art. 184 Relaziuns cun l’exteriur 1 Il cussegl federal s’occupa da las fatschentas cun l’exteriur, resguardond ils dretgs da cooperaziun da l’assamblea federala; el represchenta la Svizra vers l’exteriur. 2 El suttascriva ils contracts e ratifitgescha quels. El suttametta quels a l’assamblea federala per l’approvaziun. 3 Il cussegl federal po relaschar ordinaziuns e disposiziuns, sche quai è necessari per mantegnair ils interess dal pajais.

Art. 185 Segirezza externa ed interna 1 Il cussegl federal prenda mesiras per mantegnair la segirezza externa, l’independenza e la neutralitad da la Svizra. 2 El prenda mesiras per mantegnair la segirezza interna. 3 Sa basond directamain sin quest artitgel, po el relaschar ordinaziuns e disposiziuns per cumbatter grevs disturbis gia succedids u imminents che smanatschan l’urden public u la segirezza interna u externa. Talas ordinaziuns èn da limitar temporalmain. 4 En cas urgents po el mobilisar truppas. Sch’el mobilisescha pli che 4000 members da l’armada per il servetsch activ u sch’ins po presumar che quest engaschament duria pli che trais emnas, esi da convocar immediatamain l’assamblea federala.

Art. 186 Relaziuns tranter confederaziun e chantuns 1 Il cussegl federal tgira las relaziuns da la confederaziun cun ils chantuns e collavura cun quels.

Confederaziun svizra

51

101

2 El approva ils relaschs dals chantuns là nua che l’execuziun dal dretg federal pretenda quai. 3 El po far protesta cunter contracts dals chantuns tranter els u cun l’exteriur. 4 El surveglia ch’il dretg federal e las constituziuns chantunalas sco er ils contracts dals chantuns vegnian observads e prenda las mesiras necessarias.

Art. 187 Ulteriuras incumbensas e cumpetenzas 1 Il cussegl federal ha ultra da quai las suandantas incumbensas e cumpetenzas:

a. El surveglia l’administraziun federala ed ils auters incumbensads cun pensums da la confederaziun.

b. El rapporta regularmain a l’assamblea federala davart sia gestiun e davart il stadi da la Svizra.

c. El fa las elecziuns che na cumpetan betg ad in’autra autoritad d. El tracta recurs, sche la lescha prevesa quai.

2 La lescha po surdar al cussegl federal ulteriuras incumbensas e cumpetenzas.

4. chapitel:103 Tribunal federal ed autras autoritads giudizialas

Art. 188 Status dal tribunal federal 1 Il tribunal federal è l’autoritad giudiziala suprema da la confederaziun. 2 La lescha regla l’organisaziun e la procedura. 3 Il tribunal è autonom.

Art. 189 Cumpetenzas dal tribunal federal 1 Il tribunal federal giuditgescha dispitas pervia da violaziun :

a) da dretg federal ; b) da dretg internaziunal ; c) da dretg interchantunal; d) da dretgs chantunals constituziunals ; e) da l’autonomia communala e d’autras garanzias dals chantuns en favur da

corporaziuns da dretg public; f ) da disposiziuns federalas e chantunalas davart il dretgs politics.

1bis ... 104 2 El giuditgescha dispitas tranter la confederaziun ed ils chantuns u tranter chantuns.

103 Votaziun federala dals 12 da mars 2000. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007. 104 Abolì. Votaziun federala dals 27 da settember 2009.

Constituziun federala

52

101

3 La lescha po motivar ulteriuras cumpetenzas dal tribunal federal. 4 Acts da l’assamblea federala e dal cussegl federal na pon betg vegnir contestads tar il tribunal federal. La lescha fixescha las excepziuns.

Art. 190 Dretg decisiv Leschas federalas e dretg internaziunal èn decisivs per il tribunal federal e per las autras autoritads incaricadas d’applitgar il dretg.

Art. 191 Access al tribunal federal 1 La lescha garantescha l’access al tribunal federal. 2 Per dispitas che na pertutgan betg ina dumonda da dretg d’impurtanza fundamentala po ella prevair in limit da la valur en lita. 3 Per tscherts champs spezials po la lescha exluder l’access al tribunal federal. 4 Per recurs evidentamain nunfundads po la lescha prevair ina procedura simplifitgada.

Art. 191a105 Ulteriuras autoritads giudizialas da la confederaziun 1 La confederaziun instituescha in tribunal penal; quest giuditgescha en em- prim’instanzacas penals che la lescha attribuescha a la giurisdicziun da la confede- raziun.La lescha po motivar ulteriuras cumpetenzas dal tribunal penal federal.106 2 La confederaziun instituescha autoritads giudizialas per giuditgar dispitas dal dretg public or da la sfera da cumpetenza da l’administraziun federala.107 3 La lescha po prevair ulteriuras autoritads giudizialas da la confederaziun.108

Art. 191b Autoritads giudizialas dals chantuns 1 Ils chantuns institueschan autoritads giudizialas per giuditgar dispitas dal dretg civil e dal dretg public sco er da cas penals. 2 Els pon instituir autoritads giudizialas communablas.

Art. 191c Independenza giudiziala Las autoritads giudizialas èn independentas en lur activitad da giurisdicziun ed obligadas sulettamain al dretg.

105 Votaziun federala dals 12 da mars 2000. 106 Entrada in vigur: 1. d’avrigl 2003. 107 Entrada in vigur: 1. da settember 2005. 108 Entrada in vigur: 1. da settember 2005.

Confederaziun svizra

53

101

6. titel: Revisiun da la constituziun federala e da las disposiziuns transitorias 1. chapitel: Revisiun

Art. 192 Princip 1 La constituziun federala po vegnir revedida da tut temp entiramain u parzialmain. 2 Là nua che la constituziun federala e la legislaziun che sa basa sin ella na fixeschan betg insatge auter, succeda la revisiun sin via legislativa.

Art. 193 Revisiun totala 1 La revisiun totala da la constituziun po vegnir proponida dal pievel u dad in dals dus cussegls u po vegnir concludida da l’assamblea federala. 2 Sche l’iniziativa sorta dal pievel u sch’ils dus cussegls na van betg d’accord, decida il pievel, sch’i saja da proceder a la revisiun totala. 3 Sch’il pievel accepta ina revisiun totala, vegnan domadus cussegls elegids da nov. 4 Las disposiziuns obligantas dal dretg internaziunal na dastgan betg vegnir violadas.

Art. 194 Revisiun parziala 1 Ina revisiun parziala da la constituziun federala po vegnir pretendida dal pievel u vegnir concludida da l’assamblea federala. 2 La revisiun parziala da la constituziun federala sto mantegnair l’unitad da la materia e na dastga betg violar las disposiziuns obligantas dal dretg internaziunal. 3 L’iniziativa dal pievel per ina revisiun parziala da la constituziun federala sto ultra da quai mantegnair l’unitad da la furma.

Art. 195 Entrada en vigur La constituziun federala revedida entiramain u parzialmain va en vigur suenter ch’ella è vegnida acceptada dal pievel e dals chantuns.

2. chapitel: Disposiziuns transitorias

Art. 196 Disposiziuns transitorias da la constituziun federala dals 18 da december 1998 davart ina nova constituziun federala109

1. Disposiziun transitorita tar l’art. 84 (Transit da las Alps) Il transferiment dal transport da rauba da transit sin la viafier sto esser terminà diesch onns suenter l’acceptaziun da l’iniziativa dal pievel per proteger il territori da las Alps dal traffic da transit.

109 Votaziun federala dals 3 da mars 2002.

Constituziun federala

54

101

2. Disposiziun executiva tar l’art. 85 (Pauschala sin il traffic da camiuns pesants) 1 La confederaziun incassescha ina taxa annuala sin ils vehichels a motor svizzers ed esters e sin ils chars annexs cun ina paisa totala da mintgamai pli che 3,5 tonnas per duvrar las vias ch’èn avertas per il traffic general. 2 Questa taxa importa:

a. per camiuns e camiuns-tracturs – da pli che 3,5 fin 12 tonnas fr. 650 – da pli che 12 fin 18 tonnas fr. 2000 – da pli che 18 fin 26 tonnas fr. 3000 – da pli che 26 tonnas fr. 4000

b. per chars annexs – da pli che 3,5 fin 8 tonnas fr. 650 – da pli che 8 fin 10 tonnas fr. 1500 – da pli che 10 tonnas fr. 2000

c. per autocars fr. 650 3 Las tariffas da la taxa pon vegnir adattadas cun ina lescha federala, sch’ils custs dal traffic sin las vias giustifitgeschan quai. 4 Ultra da quai po il cussegl federal adattar cun in’ordinaziun las categorias da tariffas a partir da 12 tonnas tenor l’alinea 2 a midadas eventualas da las categorias da paisa en la lescha federala davart il traffic sin via. 5 Il cussegl federal fixescha per vehichels che n’èn betg en circulaziun en Svizra durant l’entir onn tariffas graduadas correspundentamain; el resguarda las expensas per l’incassament. 6 Il cussegl federal regla l’execuziun. El po fixar tariffas per categorias particularas da vehichels confurm al senn da l’alinea 2, liberar tscherts vehichels da la taxa e prender mesiras particularas, spezialmain per viadis en il cirquit dals cunfins. Vehichels immatriculads a l’exteriur na dastgan tras quai betg esser privilegiads vers vehichels svizzers. Il cussegl federal po prevair multas per surpassaments. Ils chantuns incasseschan la taxa per ils vehichels en Svizra. 7 Da questa taxa poi vegnir desistì entiramain u parzialmain sin via legislativa. 8 Questa disposiziun vala fin a l’entrada en vigur da la lescha davart il traffic cun camiuns pesants dals 19 da december 1997.

3. Disposiziun transitoria tar l’art. 87 (Viafiers ed ulteriurs meds da traffic) 1 Ils gronds projects da viafier cumpiglian la nova viafier transversala da las Alps (NVTA), VIAFIER 2000, la colliaziun da la Svizra da l’ost e dal vest a la rait da viafier europeica d’auta prestaziun sco er la meglieraziun da las mesiras da protecziun cunter la canera lung ils trajects da viafier cun mesiras activas e passivas. 2 Per finanziar gronds projects da viafier po il cussegl federal:

a. impunder il retgav total da la taxa pauschala sin il traffic cun camiuns pesants tenor l’art. 196 cifra 2 fin il mument da l’entrada en vigur da la taxa

Confederaziun svizra

55

101

sin il traffic cun camiuns pesants dependenta da la prestaziun u dal consum tenor l’artitgel 85 e perquai augmentar las tariffas da taxa per fin a maximal 100 pertschient;

b. impunder maximal dus terzs dal retgav da la taxa sin il traffic cun camiuns pesants dependenta da la prestaziun u dal consum tenor l’artitgel 85;

c. impunder meds da las taxas sin carburants tenor l’artitgel 86 alinea 3 littera b per cuvrir 25 pertschient da las expensas totalas per las lingias da basa da la NVTA;

d. emprestar meds sin il martgà da chapital, maximal però 25 pertschient da las expensas totalas per la NVTA, VIAFIER 2000 e la colliaziun da la Svizra da l’ost e dal vest a la rait da viafier europeica d’auta prestaziun;

e.110 augmentar las taxas da la taglia sin la plivalur fixadas en l’artitgel 130 alineas 1–3 per maximal 0,1 punct da pertschient;

f. prevair ina finanziaziun cumplementara tras privats u tras organisaziuns internaziunalas.

3 La finanziaziun dals gronds projects da viafier tenor l’alinea 1 succeda tras in fond giuridicamain independent cun atgna contabilitad. Ils meds or da las taxas e taglias menziunadas en l’alinea 2 vegnan contabilisads sur il quint da finanzas da la confederaziun e mess en il fond en il medem onn. La confederaziun po far pajaments anticipads al fond. L’assamblea federala relascha il reglament dal fond en la furma d’in’ordinaziun. 4 Ils quatter gronds projects da viafier tenor l’alinea 1 vegnan conclus en la furma da leschas federalas. Per mintga grond project cumplessiv èn da cumprovar il basegn e la realisabilitad. Tar il project da la NVTA furman las singulas fasas da construcziun ina part da la lescha federala. L’assamblea federala conceda ils meds finanzials necessaris cun credits d’impegn. Il cussegl federal approva las etappas da construcziun e fixescha il plan da termins. 5 Questa disposiziun vala fin al mument da la terminaziun da las lavurs da construcziun e da la finanziaziun (restituziun dals pajaments anticipads) dals gronds projects da viafier menziunads en l’alinea 1.

4. Disposiziun transitoria tar l’art. 90 (Energia nucleara) Fin ils 23 da settember 2000 na vegni betg dà permissiuns generalas, da construcziun, da metter en funcziun u da manaschi per novs implants per producir energia nucleara.

5. Disposiziun transitoria tar l’art. 95 (Activitad da gudogn en l’economia privata) Fin al relasch d’ina legislaziun federala èn ils chantuns obligads da renconuscher vicendaivlamain ils attestats finals da scolaziun.

110 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007.

Constituziun federala

56

101

6. Disposiziun transitoria tar l’art. 102 (Provediment dal pajais) 1 La confederaziun garantescha il provediment dal pajais cun granezza da paun e farina da far paun. 2 Questa disposiziun transitoria resta en vigur sin il pli fin il 31 da december 2003.

7. Disposiziun transitoria tar l’art. 103 (Politica da structura) Ils chantuns pon mantegnair durant maximal 10 onns a partir da l’entrada en vigur da la constituziun las reglamentaziuns existentas che fan dependenta l’avertura da manaschis dal basegn per garantir l’existenza da parts considerablas d’in tschert rom da hotellaria.

8. Disposiziun transitoria tar l’art. 106 (Gieus da fortuna) 1 L’artitgel 106 entra en vigur cun la messa en vigur d’ina nova lescha federala davart il gieu da fortuna e las bancas da gieu. 2 Fin a quest termin valan las sequentas disposiziuns:

a. La creaziun e la gestiun da bancas da gieu èn scumandadas. b. Cun resalva da las restricziuns pretendidas dal bainstar public pon las

regenzas chantunalas permetter il manaschi dals gieus da trategniment usitads fin la primavaira 1925 en ils casinos da gieus, sch’in tal manaschi para necessari tenor il giudicament da l’autoritad da permissiun per mantegnair u promover il turissem e sch’el vegn fatg tras ina interpresa da casino che serva a quest intent. Ils chantuns pon er scumandar gieus da quest gener.

c. Il cussegl federal vegn a relaschar in’ordinaziun davart las restricziuns pretendidas dal bainstar public. La messa na dastga betg surpassar 5 francs.

d. Mintga permissiun chantunala è suttamessa a l’approvaziun dal cussegl federal.

e. In quart da las entradas bruttas or dal manaschi da gieu è da consegnar a la confederaziun, che duai attribuir questa part a las victimas da donns elementars sco er ad instituziuns da provediment d’util public, senza quintar sias atgnas prestaziuns.

f. La confederaziun po prender mesiras adattadas er concernent las lottarias.

9. Disposiziun transitoria tar l’art. 110 al. 3 (Di da la festa naziunala) 1 Il cussegl federal regla ils detagls fin che la legislaziun federala midada va en vigur. 2 Il di da la festa naziunala na vegn betg quintà tier il dumber dals firads tenor l’artitgel 18 alinea 2 da la lescha da lavur.

Confederaziun svizra

57

101

10. ... 111

11. Disposiziun transitoria tar l’art. 113 (Prevenziun professiunala) Assicurads ch’appartegnan a la generaziun d’entrada e na disponan per quest motiv betg dal temp da contribuziun cumplain, duain obtegnair la protecziun minimala prescritta da la lescha e quai mintgamai tenor l’autezza da lur entrada da gudogn entaifer 10 fin 20 onns suenter l’entrada en vigur da la lescha.

12. Disposiziun transitoria tar l’art. 126 (Gestiun da las finanzas) 1 Il surpli da las expensas en la contabilitad da la confederaziun è da reducir cun mesiras da spargn, fin ch’il quint è gulivà essenzialmain. 2 Il surpli da las expensas na dastga betg surpassar 5 milliardas francs durant l’onn da quint 1999 e 2,5 milliardas francs durant l’onn da quint 2000; durant l’onn da quint 2001 sto el esser reducì sin maximal 2 pertschient da las entradas. 3 Sche la situaziun economica pretenda quai, po la maioritad dals commembers da domadus cussegls prolungar tras in’ordinaziun ils termins tenor alinea 2 per maximal dus onns. 4 L’assamblea federala ed il cussegl federal resguardan las prescripziuns tenor alinea 2 tar la preparaziun dal preventiv e dal plan da finanzas da plirs onns sco er tar il tractament da tut ils projects cun consequenzas finanzialas. 5 Il cussegl federal profitescha da las pussaivladads da spargn che sa porschan tar la realisaziun dal preventiv. Latiers po el bloccar credits d’obligaziun e da pajament gia concedids. I restan resalvadas pretensiuns legalas ed en il cas singul prestaziuns garantidas cun vigur legala. 6 Sche las prescripziuns tenor l’alinea 2 na vegnan betg cuntanschidas, fixescha il cussegl federal, tge import che sto ultra da quai vegnir spargnà. Per quest intent

a. concluda el ulteriurs respargns en sia cumpetenza; b. propona el a l’assamblea federala las midadas da leschas necessarias per

ulteriurs respargns. 7 Il cussegl federal calculescha l’import total dals ulteriurs respargns uschia che las prescripziuns pon vegnir cuntanschidas cun in retard maximal da dus onns. Ils respargns duain vegnir fatgs tant tar las prestaziuns a terzas persunas sco er en il sectur intern da la confederaziun. 8 Il cussegl naziunal ed il cussegl dals chantuns concludan davart las propostas dal cussegl federal en la medema sessiun e mettan en vigur lur decret tenor l’art. 165 da la constituziun. Els èn liads vi da l’import dals projects da spargn dal cussegl federal tenor l’alinea 6. 9 Sch’il surpli d’expensas surpassa en in onn da gestiun pli tard puspè 2 pertschient da las entradas, è el da reducir mintgamai en il proxim onn da gestiun sin questa valita da finamira. Sche la situaziun economica pretenda quai, po l’assamblea

111 Abolì. Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008.

Constituziun federala

58

101

federala extender il termin tras ordinaziun per maximal 2 onns. Dal rest sa drizza la procedura tenor ils alineas 4-8. 10 Questa disposiziun vala fin ch’ella vegn remplazzada tras mesiras da dretg constituziunal davart mesiras per limitar il deficit e l’indebitament.

13.112 Disposiziun transitoria tar l’art. 128 (Durada da l’imposiziun da taglia) Il dretg d’incassar la taglia federala directa è limità fin la fin da l’onn 2020.

14.113 Disposiziun transitoria tar l’art. 130 (Durada da l’imposiziun da taglia) Il dretg d’incassar la taglia sin la plivalur è limità fin la fin da l’onn 2020.

15. Disposiziuns transitorias tar l’art. 131 (Taglia sin la biera) La taglia sin la biera vegn incassada tenor il dretg d’enfin uss fin che vegn relaschada ina lescha federala.

16. ... 114

Art. 197115 Disposiziuns transitorias suenter l’acceptaziun da la constituziun federala dals 18 d’avrigl 1999

1. Adesiun da la Svizra a l’ONU 1 La Svizra aderescha a l’Organisaziun da las Naziuns Unidas. 2 Il cussegl federal vegn autorisà da drizzar al secretari general da l’Organisaziun da las Naziuns Unidas (ONU) ina dumonda da la Svizra da vegnir recepida en questa organisaziun ed in’explicaziun davart l’adempliment da las obligaziuns cuntegnidas en la charta da las Naziuns Unidas116.

2.117 Disposiziun transitoria tar l’art. 62 (Fatgs da scola) A partir da l’entrada en vigur dal conclus federal dals 3 d’october 2003118 davart la refurma da la gulivaziun da finanzas e da la repartiziun da las incumbensas tranter la confederaziun ed ils chantuns surpiglian ils chantuns las prestaziuns da fin uss da l’assicuranza d’invalids vi da la scolaziun speziala (inclusiv l’educaziun prescolara pedagogic-curativa tenor l’art. 19 da la lescha federala dals 19 da zercladur 1959119 davart l’assicuranza d’invalids), fin ch’els disponan da concepts da scolaziun speziala ch’èn approvads dal chantun, almain dentant durant trais onns.

112 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007. 113 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2007. 114 Abolì. Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 115 Votaziun federala dals 3 da mars 2002. 116 CS 0.120 117 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 118 BBl 2003 6591 119 CS 831.20

Confederaziun svizra

59

101

3.120 Disposiziun transitoria tar l’art. 83 (Vias naziunalas) Ils chantuns construeschan las vias naziunalas ch’èn enumeradas en il conclus fede- ral dals 21 da zercladur 1960121 davart la rait da las vias naziunalas (stadi tar l’entrada en vigur dal conclus federal dals 3 d’october 2003122 davart la refurma da la gulivaziun da finanzas e da la repartiziun da las incumbensas tranter la confederaziun ed ils chantuns) tenor las prescripziuns e sut la surveglianza suprema da la confederaziun. La confederaziun ed ils chantuns portan communablamain ils custs. La part dals custs dals singuls chantuns sa drizza tenor la grevezza che las vias naziunalas muntan per els, tenor lur interess per talas vias e tenor lur capacitad finanziala.

4.123 Disposiziun transitoria tar l’art. 112b (Promoziun da l’integraziun d’invalids) A partir da l’entrada en vigur dal conclus federal dals 3 d’october 2003124 davart la refurma da la gulivaziun da finanzas e da la repartiziun da las incumbensas tranter la confederaziun ed ils chantuns surpiglian ils chantuns las prestaziuns da fin uss da l’assicuranza d’invalids vi da stabiliments, chasas da dimora e lavuratoris, fin ch’els disponan da concepts approvads dal chantun en favur dals invalids, che reglan la concessiun da contribuziuns vi da la construcziun e vi da la gestiun d’instituziuns che dattan accoglientscha a persunas extrachantunalas, almain dentant durant trais onns.

5.125 Disposiziuns transitorias tar l’art. 112c (Agid als attempads ed als impedids) Las prestaziuns da fin uss tenor l’artitgel 101bis da la lescha federala dals 20 da december 1946126 davart l’assicuranza per vegls e survivents per l’agid e per la tgira dals attempads e dals impedids a chasa vegnan pajadas vinavant dals chantuns fin a l’entrada en vigur d’ina regulaziun chantunala da finanziaziun per l’agid e per la tgira a chasa.

7.127 Disposiziun transitoria tar l’art. 120 (tecnologia da gens en il sectur betg uman) L’agricultura svizra n’utilisescha nagins organissems modifitgads geneticamain durant tschintg onns suenter che questa disposiziun constituziunala è vegnida acceptada. En spezial na dastgan ni vegnir importads ni vegnir mess en circulaziun:

a. plantas, parts da plantas e semenza modifitgadas geneticamain ch’èn ablas da sa multiplitgar e ch’èn destinadas per vegnir utilisadas or en il liber tar l’agricultura, tar l’orticultura u tar la selvicultura;

b. animals modifitgads geneticamain ch’èn destinads per la producziun da victualias e d’auters products agriculs.

120 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 121 CS 725.113.11 122 BBl 2003 6591 123 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 124 BBl 2003 6591 125 Votaziun federala dals 28 da november 2004. Entrada in vigur: 1. da schaner 2008. 126 CS 831.10 127 Votaziun federala dals 27 da november 2005.

Constituziun federala

60

101

Entrada in vigur: 1. da schaner 2000128

Disposiziuns finalas dal Conclus federal davart ina nova constituziun federala

II

1 La constituziun federala da la Confederaziun svizra dals 29 da matg 1874 vegn abrogada. 2 Las sequentas disposiziuns da la constituziun federala ch’èn da transferir en il dretg legal valan vinavant fin al mument che las disposiziuns legalas correspundentas entran en vigur:

a. Art. 32 quater alinea 6129

Il commerzi ambulant cun bavrondas alcoholicas sco er la vendita ambulanta da talas èn scumandads.

b. Art. 36 quinquies al.1 emprima construcziun, 2 segunda – davosa construcziun e 4 segunda construcziun130 1 La confederaziun incassa sin vehichels e chars annexs svizzers cun ina paisa totala fin a mintgamai 3,5 tonnas ina taxa annuala da 40 francs per il diever da las vias naziunalas d’emprima e segunda classa. 2 Il cussegl federal po liberar tscherts vehichels da la taxa e prender reglamentaziuns spezialas, oravant tut per viadis en ils territoris da cunfins. Tras quai na dastgan ils vehichels immatriculats a l’ester betg vegnir privilegiads envers ils vehichels svizzers. Il cussegl federal po prevair multas per ils surpassaments. Ils chantuns incassan la taxa per ils vehichels immatriculads en Svizra e surveglian l’observaziun da las prescripziuns tar tut ils vehichels. 4 La lescha po extender la taxa sin ulteriuras categorias da vehichels che na suttastattan betg a la taxa per il traffic da camiuns pesants.

c. Art. 121bis alinea 1,2 ed alinea 3 construcziun 1 e 2131 1 Decida l’assamblea federala in cuntraproject, vegnan preschentads als votants sin il medem cedel da vuschar trais dumondas. Mintga votant po declerar senza restricziun: 1. sch’el preferescha l’iniziativa dal pievel al dretg en vigur; 2. sch’el preferescha il cuntraproject al dretg en vigur; 3. tgenin dals dus projects che duai entrar en vigur, sche pievel e chantuns

duessan dar la preferenza a domadus projects avant il dretg en vigur.

128 Conclus federal dals 28 da settember 1999. 129 Art. 105 130 Art. 86 al. 2 131 Art. 139 al. 6

Confederaziun svizra

61

101

2 Il pli absolut vegn eruì separadamain per mintga dumonda. Dumondas senza resposta na vegnan betg consideradas. 3 Sche tant l’iniziativa sco er il cuntraproject vegnan acceptads, decida il resultat da la terza dumonda. I entra en vigur il project che cuntanscha dapli vuschs dal pievel e dals chantuns tar questa dumonda.

III

Midadas da la constituziun federala dals 29 da matg 1874 vegnan adattadas formalmain a la nova constituziun federala tras l’assamblea federala. La decisiun correspundenta na suttastat betg al referendum.

IV

1 Quest conclus vegn suttamess a la votaziun dal pievel e dals chantuns. 2 L’assamblea federala determinescha l’entrada en vigur.

Constituziun federala

62

101

Tavla da materia ..................................................................................................Preambel

1. titel: Disposiziuns generalas Confederaziun svizra ..................................................................... Art. 1 Intent .............................................................................................. Art. 2 Chantuns ........................................................................................ Art. 3 Linguas naziunalas......................................................................... Art. 4 Princips da l’activitad dal stadi da dretg........................................ Art. 5 Subsidiaritad ................................................................................ Art. 5a Responsabladad individuala e sociala ........................................... Art. 6

2. titel: Dretgs fundamentals, dretgs dals burgais e finamiras socialas

1. chapitel: Dretgs fundamentals Dignitad umana.............................................................................. Art. 7 Egualitad giuridica......................................................................... Art. 8 Protecziun cunter arbitrariadad e mantegniment da la buna fai ................................................................................................... Art. 9 Dretg da la vita e da la libertad.................................................... Art. 10 Protecziun dals uffants e giuvenils .............................................. Art. 11 Dretg d’agid en situaziuns da basegn .......................................... Art. 12 Protecziun da la sfera privata....................................................... Art. 13 Dretg da matrimoni e famiglia..................................................... Art. 14 Libertad da cretta e conscienza.................................................... Art. 15 Libertad d’opiniun e d’infurmaziun............................................. Art. 16 Libertad da las medias ................................................................. Art. 17 Libertad da lingua ........................................................................ Art. 18 Dretg d’instrucziun da scola fundamentala ................................. Art. 19 Libertad da la scienza .................................................................. Art. 20 Libertad da l’art ........................................................................... Art. 21 Libertad da reuniun...................................................................... Art. 22 Libertad d’associaziun ................................................................. Art. 23 Libertad da domicil...................................................................... Art. 24 Protecziun cunter l’expulsiun, l’extradiziun ed il repatriament ................................................................................. Art. 25 Garanzia da la proprietad............................................................. Art. 26 Libertad economica ..................................................................... Art. 27

Confederaziun svizra

63

101

Libertad sindicala .........................................................................Art. 28 Garanzias generalas da procedura ................................................Art. 29 Garanzia da la via giudiziala ......................................................Art. 29a Proceduras giudizialas ..................................................................Art. 30 Privaziun da la libertad .................................................................Art. 31 Procedura penala ..........................................................................Art. 32 Dretg da petiziun ..........................................................................Art. 33 Dretgs politics...............................................................................Art. 34 Effect dals dretgs fundamentals....................................................Art. 35 Restricziuns dals dretgs fundamentals..........................................Art. 36

Chapitel 2: Dretg da burgais e dretgs politics Dretgs da burgais ..........................................................................Art. 37 Acquist e perdita dals dretgs da burgais .......................................Art. 38 Exercizi dals dretgs politics..........................................................Art. 39 Svizras e Svizzers a l’exteriur ......................................................Art. 40

3. chapitel: Finamiras socialas ......................................................................................................Art. 41

3. titel: Confederaziun, chantuns e vischnancas

1. chapitel: Relaziun tranter confederaziun e chantuns

1. partiziun: Incumbensas da confederaziun e chantuns Incumbensas da la confederaziun .................................................Art. 42 Incumbensas dals chantuns...........................................................Art. 43 Princips per attribuir ed ademplir incumbensas dal stadi ...........Art. 43a

2. partiziun: Collavuraziun da confederaziun e chantuns Princips .........................................................................................Art. 44 Cooperaziun al process da furmaziun da la voluntad da la confederaziun ...............................................................................Art. 45 Realisaziun dal dretg federal ........................................................Art. 46 Autonomia dals chantuns .............................................................Art. 47 Contracts interchantunals .............................................................Art. 48 Decleraziun cun vigur lianta ed obligaziun da participaziun ..............................................................................Art. 48a Precedenza ed observaziun dal dretg federal................................Art. 49

3. partiziun: Vischnancas ......................................................................................................Art. 50

Constituziun federala

64

101

4. partiziun: Garanzias federalas Constituziuns chantunalas ........................................................... Art. 51 Urden constituziunal .................................................................... Art. 52 Existenza e territori dals chantuns ............................................... Art. 53

2. chapitel: Cumpetenzas 1. partiziun: Relaziuns cun l’exteriur

Affars exteriurs ............................................................................ Art. 54 Cooperaziun dals chantuns a decisiuns da la politica exteriura ....................................................................................... Art. 55 Relaziuns dals chantuns cun l’exteriur ........................................ Art. 56

2. partiziun: Segirezza, defensiun naziunala, protecziun civila

Segirezza...................................................................................... Art. 57 Armada ........................................................................................ Art. 58 Servetsch militar e servetsch da cumpensaziun........................... Art. 59 Organisaziun, instrucziun ed equipament da l’armada................ Art. 60 Protecziun civila .......................................................................... Art. 61

3. partiziun: Scolaziun, perscrutaziun e cultura Spazi da furmaziun svizzer ....................................................... Art. 61a Fatgs da scola............................................................................... Art. 62 Furmaziun professiunala.............................................................. Art. 63 Scolas autas ............................................................................... Art. 63a Perscrutaziun................................................................................ Art. 64 Furmaziun supplementara ......................................................... Art. 64a Statistica....................................................................................... Art. 65 Contribuziuns da furmaziun ........................................................ Art. 66 Promoziun d’uffants e da giuvenils ............................................. Art. 67 Sport............................................................................................. Art. 68 Cultura ......................................................................................... Art. 69 Linguas ........................................................................................ Art. 70 Film.............................................................................................. Art. 71 Baselgia e stadi ............................................................................ Art. 72

4. partiziun: Ambient e planisaziun dal territori Durabilitad ................................................................................... Art. 73 Protecziun da l’ambient ............................................................... Art. 74 Planisaziun dal territori................................................................ Art. 75 Mesiraziun ................................................................................. Art. 75a

Confederaziun svizra

65

101

Auas..............................................................................................Art. 76 Guaud ...........................................................................................Art. 77 Protecziun da la natira e da la patria.............................................Art. 78 Pestga e chatscha ..........................................................................Art. 79 Protecziun dals animals ................................................................Art. 80

5. partiziun: Ovras publicas e traffic Ovras publicas ..............................................................................Art. 81 Traffic sin via ...............................................................................Art. 82 Vias naziunalas .............................................................................Art. 83 Transit da las Alps ........................................................................Art. 84 Taxa sin il traffic da camiuns pesants...........................................Art. 85 Taglia da consum sin carburants ed autras taxas da traffic ..........Art. 86 Viafiers ed ulteriurs meds da traffic .............................................Art. 87 Sendas e vias da spassegiar ..........................................................Art. 88

6. partiziun: Energia e communicaziun Politica d’energia..........................................................................Art. 89 Energia nucleara ...........................................................................Art. 90 Transport d’energia.......................................................................Art. 91 Posta e telecommunicaziun ..........................................................Art. 92 Radio e televisiun .........................................................................Art. 93

7. partiziun: Economia Princips da l’urden economic .......................................................Art. 94 Activitad da gudogn en l’economia privata..................................Art. 95 Politica da concurrenza.................................................................Art. 96 Protecziun da consumentas e consuments ....................................Art. 97 Bancas ed assicuranzas.................................................................Art. 98 Politica monetara ..........................................................................Art. 99 Politica da conjunctura ...............................................................Art. 100 Politica d’economia da l’exteriur ...............................................Art. 101 Provediment dal pajais ...............................................................Art. 102 Politica da structura ....................................................................Art. 103 Agricultura..................................................................................Art. 104 Alcohol .......................................................................................Art. 105 Gieus da fortuna .........................................................................Art. 106 Armas e material da guerra.........................................................Art. 107

Constituziun federala

66

101

8. partiziun: Abitar, lavur, segirezza sociala e sanadad Promoziun da la construcziun d’abitaziuns e da la proprietad d’abitaziuns .............................................................. Art. 108 Fatgs da fittanza......................................................................... Art. 109 Lavur.......................................................................................... Art. 110 Prevenziun per vegls, survivents ed invalids ............................. Art. 111 Assicuranza da vegls, survivents ed invalids............................. Art. 112 Prestaziuns supplementaras ..................................................... Art. 112a Promoziun da l’integraziun d’invalids..................................... Art. 112b Agid als attempads ed als impedids..........................................Art. 112c Prevenziun professiunala ........................................................... Art. 113 Assicuranza da dischoccupads................................................... Art. 114 Sustegniment da persunas basegnusas....................................... Art. 115 Supplements da famiglias ed assicuranza da maternitad ........... Art. 116 Assicuranza da malsauns e cunter accidents ............................. Art. 117 Protecziun da la sanadad............................................................ Art. 118 Medischina cumplementara ..................................................... Art. 118a Medischina da reproducziun e tecnologia da gens sin il sectur uman................................................................................ Art. 119 Medischina da transplantaziun................................................. Art. 119a Tecnologia da gens en il sectur betg uman................................ Art. 120

9. partiziun: Dimora e domicil dad estras ed esters ................................................................................................... Art. 121

10. partiziun: Dretg civil, dretg penal, metrologia Dretg civil .................................................................................. Art. 122 Dretg penal................................................................................. Art. 123 ................................................................................................. Art. 123a Nunsurannaziun da la persecuziun penala e dal chasti tar delicts sexuals e pornografics vi d’uffants avant lur pubertad ................................................................................... Art. 123b Agid a victimas .......................................................................... Art. 124 Metrologia.................................................................................. Art. 125

3. chapitel: Urden da finanzas Gestiun da las finanzas .............................................................. Art. 126 Princips da l’imposiziun da taglia.............................................. Art. 127 Taglias directas .......................................................................... Art. 128 Armonisaziun da taglia .............................................................. Art. 129 Taglia sin la plivalur .................................................................. Art. 130

Confederaziun svizra

67

101

Taglias spezialas da consum.......................................................Art. 131 Taglia da bul e taglia anticipada .................................................Art. 132 Dazis ...........................................................................................Art. 133 Exclusiun da taglias chantunalas e communalas ........................Art. 134 Gulivaziun da finanzas e da grevezzas .......................................Art. 135

4. titel: Pievel e chantuns

1. chapitel: Disposiziuns generalas Dretgs politics.............................................................................Art. 136 Partidas politicas.........................................................................Art. 137

2. chapitel: Iniziativa e referendum Iniziativa dal pievel per ina revisiun totala da la constituziun federala...................................................................Art. 138 Iniziativa dal pievel per ina revisiun parziala da la constituziun federala...................................................................Art. 139 abolì ..........................................................................................Art. 139a Procedura en cas da la votaziun davart ina iniziativa e ses cuntraproject .............................................................................Art. 139b Referendum obligatori................................................................Art. 140 Referendum facultativ ................................................................Art. 141 Realisaziun da contracts internaziunals....................................Art. 141a Maioritads necessarias................................................................Art. 142

5. titel: Las autoritads federalas

1. chapitel: Disposiziuns generalas Elegibladad .................................................................................Art. 143 Incumpatibladads........................................................................Art. 144 Durada d’uffizi ...........................................................................Art. 145 Responsabladad dal stadi............................................................Art. 146 Procedura da consultaziun ..........................................................Art. 147

2. chapitel: Assamblea federala 1. partiziun: Organisaziun

Posiziun ......................................................................................Art. 148 Cumposiziun ed elecziun dal cussegl naziunal...........................Art. 149 Cumposiziun ed elecziun dal cussegl dals chantuns ..................Art. 150 Sessiuns ......................................................................................Art. 151 Presidi .........................................................................................Art. 152

Constituziun federala

68

101

Cumissiuns parlamentaras ......................................................... Art. 153 Fracziuns.................................................................................... Art. 154 Servetschs dal parlament ........................................................... Art. 155

2. partiziun: Procedura Deliberaziun separada................................................................ Art. 156 Deliberaziun communabla ......................................................... Art. 157 Publicitad da las sedutas ............................................................ Art. 158 Quorum e maioritad necessaria ................................................. Art. 159 Dretg d’iniziativa e dretg da proposta ....................................... Art. 160 Scumond d’instrucziun .............................................................. Art. 161 Immunitad.................................................................................. Art. 162

3. partiziun: Cumpetenzas Furma dals decrets da l’assamblea federala............................... Art. 163 Legislaziun................................................................................. Art. 164 Legislaziun en cas d’urgenza..................................................... Art. 165 Relaziuns cun l’exteriur e contracts internaziunals ................... Art. 166 Finanzas ..................................................................................... Art. 167 Elecziuns.................................................................................... Art. 168 Surveglianza suprema................................................................ Art. 169 Examinaziun da l’efficacitad ..................................................... Art. 170 Incumbensas al cussegl federal.................................................. Art. 171 Relaziuns tranter confederaziun e chantuns .............................. Art. 172 Ulteriuras incumbensas e cumpetenzas ..................................... Art. 173

3. chapitel: Cussegl federal ed administraziun federala

1. partiziun: Organisaziun e procedura Cussegl federal........................................................................... Art. 174 Cumposiziun ed elecziun........................................................... Art. 175 Presidi ........................................................................................ Art. 176 Princip collegial e departamental............................................... Art. 177 Administraziun federala............................................................. Art. 178 Chanzlia federala ....................................................................... Art. 179

2. partiziun: Cumpetenzas Politica guvernamentala............................................................. Art. 180 Dretg d’iniziativa ....................................................................... Art. 181 Legislaziun ed execuziun........................................................... Art. 182

Confederaziun svizra

69

101

Finanzas ......................................................................................Art. 183 Relaziuns cun l’exteriur..............................................................Art. 184 Segirezza externa ed interna .......................................................Art. 185 Relaziuns tranter confederaziun e chantuns ...............................Art. 186 Ulteriuras incumbensas e cumpetenzas ......................................Art. 187

4. chapitel: Tribunal federal ed autras autoritads giudizialas

Status dal tribunal federal ...........................................................Art. 188 Cumpetenzas dal tribunal federal ...............................................Art. 189 Dretg decisiv...............................................................................Art. 190 Access al tribunal federal ...........................................................Art. 191 Ulteriuras autoritads giudizialas da la confederaziun...............Art. 191a Autoritads giudizialas dals chantuns ........................................Art. 191b Independenza giudiziala ...........................................................Art. 191c

6. titel: Revisiun da la constituziun federala e da las disposiziuns transitorias

1. chapitel: Revisiun Princip.........................................................................................Art. 192 Revisiun totala ............................................................................Art. 193 Revisiun parziala ........................................................................Art. 194 Entrada en vigur .........................................................................Art. 195

2. chapitel: Disposiziuns transitorias Disposiziuns transitorias da la constituziun federala dals 18 da december 1998 davart ina nova constituziun federala......Art. 196 Disposiziuns transitorias suenter l’acceptaziun da la constituziun federala dals 18 d’avrigl 1999................................Art. 197

Disposiziuns finalas dal Conclus federal davart ina nova constituziun federala

Constituziun federala

70

101